Quan hệ Mỹ - Ấn Độ căng thẳng vì dầu Nga
Trong bối cảnh Ấn Độ vẫn tiếp tục nhập khẩu dầu từ Nga, bất chấp sức ép từ Tổng thống Mỹ Donald Trump, câu hỏi lớn hiện nay là ba quốc gia Mỹ, Nga và Ấn Độ sẽ điều chỉnh chiến lược ra sao nếu mâu thuẫn về năng lượng gia tăng?
Quan hệ Mỹ - Ấn Độ từng được coi là một trong những trụ cột của trật tự địa chiến lược toàn cầu trong thế kỷ XXI. Với mối quan hệ hợp tác sâu rộng trong quốc phòng, công nghệ và kinh tế, cả hai quốc gia đã cùng nhau đối phó với những thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu hay chủ nghĩa khủng bố. Tuy nhiên, những ngày gần đây, mối quan hệ này đã chuyển hướng đầy bất ngờ, khi Tổng thống Mỹ Donald Trump công khai chỉ trích Ấn Độ vì tiếp tục mua dầu Nga - hành động mà ông cho là “gián tiếp tài trợ cho cuộc chiến ở Ukraine”. Từ lời lẽ thân mật trong những cuộc gặp chính thức đến việc áp thuế và đe dọa trừng phạt, diễn biến mới nhất cho thấy mối quan hệ Mỹ - Ấn Độ đang đứng trước thử thách lớn nhất trong nhiều năm qua.
Vì sao quan hệ Mỹ - Ấn Độ căng thẳng?
Tháng 2 vừa qua, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã tiếp đón Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi tại Phòng Bầu Dục, ôm chặt ông Modi và ca ngợi ông là “một người bạn tuyệt vời”.
Chỉ 6 tháng sau, mối quan hệ giữa hai nhà lãnh đạo đã xấu đi nhanh chóng, với đỉnh điểm là ông Trump áp mức thuế 25% lên hàng hóa Ấn Độ và tung ra một loạt chỉ trích mạnh mẽ nhằm vào nền kinh tế lớn thứ năm thế giới.
Trong chuỗi bài đăng trên mạng xã hội Truth Social, ông Trump chỉ trích gay gắt các rào cản thương mại của Ấn Độ là “gây khó chịu và phi lý”. Ông thậm chí mỉa mai nền kinh tế đang tăng trưởng nhanh nhất thế giới này là “nền kinh tế chết”.
Những lời công kích của Tổng thống Mỹ khiến các quan chức Ấn Độ sững sờ, còn các nhà phân tích thì vật lộn để lý giải vì sao mối quan hệ từng được cho là thân thiết giữa hai nhà lãnh đạo lại xuống dốc nhanh chóng như vậy.
Ông Trump sau đó còn để ngỏ khả năng áp thêm “các biện pháp trừng phạt” nếu Ấn Độ không ngừng mua năng lượng và thiết bị quân sự từ Nga.
Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio thẳng thắn gọi các giao dịch dầu mỏ của Ấn Độ với Nga là “một điểm gây khó chịu” trong mối quan hệ song phương. Phát biểu trên kênh Fox News, ông thừa nhận hiểu rõ nhu cầu năng lượng lớn của Ấn Độ, nhưng việc mua dầu từ Nga là điều “không thể chấp nhận trong bối cảnh hiện nay”.
Dù khẳng định Ấn Độ là đối tác chiến lược, nhưng ông Rubio cũng lưu ý rằng các mối quan hệ quốc tế hiếm khi đạt được sự đồng thuận “100% thời gian”. Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng sự kiên nhẫn của chính quyền Trump đối với New Delhi đang cạn dần.
"Tổng thống Trump đã nói rất rõ ràng. Ấn Độ không thể tiếp tục tài trợ cho cuộc xung đột ở Ukraine bằng việc mua dầu từ Nga. Ấn Độ luôn tự nhận là một trong những người bạn thân thiết nhất của Mỹ, nhưng họ lại không ủng hộ sản phẩm của Washington".
Ông Stephen Miller - Phó Chánh văn phòng Nhà Trắng.
Không dừng lại ở đó, chính quyền Trump còn đưa ra một nước cờ địa chính trị đầy bất ngờ là ký kết thỏa thuận năng lượng với Pakistan - đối thủ truyền thống của Ấn Độ. Theo tuyên bố, Mỹ và Pakistan sẽ hợp tác phát triển dự trữ dầu mỏ khổng lồ, mở ra khả năng Pakistan sẽ trở thành nhà cung cấp năng lượng trong khu vực, thậm chí có thể bán dầu cho Ấn Độ trong tương lai.
Giới phân tích nhận định đây là một thông điệp rõ ràng từ Washington. Nếu Ấn Độ không thay đổi lập trường, Mỹ sẵn sàng tái cấu trúc quan hệ địa chính trị tại Nam Á, kể cả bằng cách xích lại gần Pakistan, điều từng được coi là nhạy cảm trong chính sách đối ngoại của Mỹ tại khu vực này.
Ấn Độ giữ lập trường về dầu Nga
Truyền thông Mỹ và Ấn Độ cho biết, bất chấp cảnh báo và đe dọa từ chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump, Ấn Độ sẽ không thay đổi chính sách năng lượng và vẫn tiếp tục mua dầu Nga. Theo giới phân tích, lập trường cứng rắn này không chỉ phản ánh tính toán kinh tế, mà còn là dấu hiệu cho thấy chính sách đối ngoại độc lập ngày càng rõ nét của Ấn Độ trong trật tự địa chính trị phức tạp hiện nay.
Theo các quan chức giấu tên của chính phủ Ấn Độ, New Dehli chưa có bất kỳ thay đổi nào trong chính sách năng lượng, vì các hợp đồng mua dầu từ Nga đều mang tính dài hạn, “không thể ngừng ngay lập tức chỉ sau một đêm". Nga hiện là nhà cung cấp dầu thô lớn nhất của Ấn Độ, chiếm khoảng 35% tổng lượng dầu nhập khẩu. Chỉ riêng trong 6 tháng đầu năm nay, Ấn Độ đã nhập khẩu trung bình 1,75 triệu thùng dầu/ngày từ Nga, tăng nhẹ so với cùng kỳ năm 2024.
"Hiện nay, chúng ta nhập khẩu một phần ba lượng dầu từ Nga. Nga là một nhà cung cấp quan trọng. Chúng ta đã tiết kiệm được hàng tỷ đô la nhờ nhập khẩu dầu từ Nga. Vì vậy, tôi nghĩ chính phủ cần phải xem xét cách thức thực hiện. Không thể hoàn toàn làm theo những gì Mỹ nói, sau khi Mỹ đã buộc châu Âu từ bỏ mua dầu từ Nga và mua mọi thứ từ Mỹ. Nhưng Mỹ lại quên rằng họ không có đủ nguồn cung để xuất khẩu sang EU và các nước khác. Có quá nhiều điều cần phải cân nhắc. Và chúng ta phải xem xét điều gì tốt cho lợi ích quốc gia của mình".
Ông Ajay Srivastava - Cựu quan chức thương mại Ấn Độ.
Mặt khác, trong khi các nhà máy lọc dầu quốc doanh hiện kiểm soát hơn 60% trong tổng công suất lọc dầu 5,2 triệu thùng/ngày của Ấn Độ, nhưng các nhà máy lọc dầu tư nhân có liên hệ với Nga mới là khách hàng mua gần 60% trong tổng số 1,8 triệu thùng dầu nhập khẩu từ Nga mỗi ngày của Ấn Độ trong nửa đầu năm 2025.
Ông Vinay Kumar - Đại sứ Ấn Độ tại Nga cho biết: “Các công ty dầu mỏ của Ấn Độ gần như không chịu sự kiểm soát của chính phủ trong quyết định mua hàng. Họ nhập khẩu dầu từ bất kỳ nguồn nào mà họ thấy cạnh tranh nhất, giá cả phải chăng và ổn định nhất. Đó là lý do tại sao dầu thô của Nga vẫn tiếp tục chảy vào Ấn Độ.”
Ông Rajiv Dogra, một cựu quan chức ngoại giao Ấn Độ nhận định rằng, việc Mỹ gây áp lực để New Delhi cắt giảm nhập khẩu dầu Nga là không phù hợp và đi ngược lại nguyên tắc độc lập trong chính sách đối ngoại của Ấn Độ.
"Chúng tôi có quyền tự đưa ra quyết định của mình. Không thể để quốc gia khác can thiệp vào các lựa chọn chiến lược của Ấn Độ. Nhiều quốc gia như Thổ Nhĩ Kỳ đã duy trì nhập khẩu lượng lớn dầu Nga suốt nhiều năm. Tại sao Washington lại chỉ nhắm vào Ấn Độ và Trung Quốc?".
Ông Rajiv Dogra - Chuyên gia đối ngoại.
Theo giới quan sát, sức ép của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump đối với Ấn Độ về việc mua dầu Nga diễn ra vào thời điểm nhạy cảm. Cả New Delhi và Moscow đang tích cực chuẩn bị cho chuyến thăm chính thức của Tổng thống Nga Vladimir Putin tới Ấn Độ trong năm nay. Trừ khi có sự kiện leo thang nghiêm trọng, Hội nghị Thượng đỉnh song phương lần thứ 23 giữa Thủ tướng Modi và Tổng thống Nga Putin gần như chắc chắn sẽ diễn ra tại New Delhi. Mối quan hệ chiến lược giữa Ấn Độ và Nga được xem là quá quan trọng để bị gián đoạn vì sức ép kinh tế từ bên ngoài.
"Quan hệ Ấn Độ - Nga là vững chắc và đã được thử thách theo thời gian. Quan hệ song phương giữa New Dehli với các quốc gia khác vốn được xây dựng dựa trên nền tảng riêng, và không nên bị đánh giá hay diễn giải dưới góc nhìn của bất kỳ bên thứ ba nào".
Ông Randhir Jaiswal - Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Ấn Độ.
Ngoài ra, Ấn Độ còn có động cơ chiến lược để giữ lập trường về dầu Nga. Một số chuyên gia cho biết 70% kim ngạch thương mại song phương hiện đang được thanh toán bằng đồng nội tệ, thay vì đô la Mỹ. Điều này khiến việc theo dõi và kiểm soát lượng dầu mà Ấn Độ mua từ Nga trở nên khó khăn hơn đối với Washington. Điều này cho phép New Dehli vẫn tiếp tục duy trì hợp tác năng lượng với Nga theo cách phù hợp với lợi ích riêng và diễn biến thực tế của thị trường, bất chấp các cảnh báo từ bên thứ ba.
Một điểm đáng lưu ý nữa là nhiều quốc gia châu Âu vẫn đang nhập khẩu các sản phẩm dầu tinh chế từ Ấn Độ, mà trong đó có thể có nguồn gốc từ dầu thô Nga. New Delhi cho rằng, đây là một thực tế mà Washington cần xem xét và nhìn nhận trong đánh giá của họ về thị trường năng lượng toàn cầu.
Chuyện gì xảy ra nếu Ấn Độ dừng mua dầu Nga?
Trong bối cảnh Ấn Độ vẫn tiếp tục nhập khẩu dầu từ Nga bất chấp sức ép từ Tổng thống Mỹ Donald Trump, câu hỏi lớn hiện nay là ba quốc gia - Mỹ, Nga và Ấn Độ - sẽ điều chỉnh chiến lược ra sao nếu mâu thuẫn về năng lượng gia tăng. Liệu Mỹ có sẵn sàng đánh đổi mối quan hệ với Ấn Độ để gây áp lực lên Moscow? Nga sẽ phản ứng thế nào nếu mất đi khách hàng dầu mỏ lớn của mình? Và Ấn Độ - quốc gia đang tìm cách cân bằng giữa lợi ích kinh tế và áp lực địa chính trị sẽ lựa chọn con đường nào trong thời gian tới?
Tổng thống Mỹ Donald Trump đã không ngần ngại đưa ra các đe dọa mạnh mẽ nhằm buộc Ấn Độ cắt giảm nhập khẩu dầu từ Nga, bao gồm mức thuế thứ cấp 100% lên các quốc gia vẫn hợp tác thương mại với Moscow. Tuy nhiên, dù lời lẽ cứng rắn, các chuyên gia cho rằng chính quyền Mỹ vẫn đối mặt với bài toán nan giải. Ấn Độ là một đối tác quan trọng trong chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương nhằm cân bằng ảnh hưởng của Trung Quốc. Việc trừng phạt mạnh tay với New Delhi có thể tạo ra khoảng trống chiến lược, đẩy Ấn Độ xích lại gần hơn với Nga và Trung Quốc, điều mà chính Washington cũng muốn tránh. Do đó, Mỹ có thể chọn cách tiếp cận gián tiếp, chẳng hạn như gây sức ép qua các tổ chức tài chính, thắt chặt thanh toán dầu mỏ bằng USD, hoặc dùng thuế làm công cụ đàm phán hơn là trừng phạt triệt để.
Hơn nữa, một số ý kiến cho rằng, nếu Washington mở rộng trừng phạt các đối tác mua dầu Nga, căng thẳng sẽ không chỉ xoay quanh Ấn Độ mà còn kéo theo cả Trung Quốc. Trong khi Ấn Độ là khách hàng mua dầu lớn nhất của Nga về khối lượng, thì Trung Quốc là quốc gia chi trả nhiều nhất theo giá trị. Khả năng Mỹ gây áp lực với nền kinh tế lớn thứ hai thế giới là rất hạn chế do Trung Quốc kiểm soát nguồn cung đất hiếm thiết yếu cho công nghệ cao của Mỹ.
Ông Cảnh Sảng - Phó đại diện thường trực của Trung Quốc tại Liên hợp quốc cho biết: “Trên thực tế, cho đến nay, Mỹ vẫn duy trì quan hệ thương mại với Nga. Tại sao những gì chính Washington đang làm, các nước khác lại không? Đây có phải là tiêu chuẩn kép?”.
Tuy nhiên, nếu Mỹ thành công ngăn chặn dòng chảy dầu Nga sang Ấn Độ, hậu quả với Moscow là đáng kể. Ấn Độ hiện chiếm gần 40% tổng lượng dầu xuất khẩu của Nga bằng đường biển. Mất thị trường này có thể khiến Nga buộc phải lưu trữ dầu trên tàu, chịu chi phí vận tải cao hơn, bán với giá rẻ hơn cho những khách hàng nhỏ lẻ khác, và cuối cùng là phải cắt giảm sản lượng.
Tuy vậy, giới quan sát cho rằng Nga không thiếu đòn bẩy để phá vỡ cục diện này. Một trong những biện pháp trả đũa mà Moscow có thể cân nhắc là tạm ngừng đường ống CPC - tuyến dẫn dầu từ Kazakhstan sang Biển Đen, nơi các công ty Mỹ như Chevron và Exxon nắm giữ cổ phần lớn. Đường ống này từng bị Nga đình chỉ một phần vào năm 2022 và đầu năm 2025 với lý do môi trường. Nếu bị gián đoạn hoàn toàn, thế giới có thể mất thêm 1 triệu thùng dầu/ngày, gây ra cú sốc giá mới trên thị trường toàn cầu.
Về phía Ấn Độ, việc tiếp tục mua dầu Nga là một lựa chọn hợp lý về kinh tế. Dầu Nga hiện được bán với mức chiết khấu hấp dẫn, giúp Ấn Độ kiểm soát lạm phát năng lượng trong nước và duy trì hoạt động xuất khẩu nhiên liệu tinh chế sang châu Âu. Theo số liệu thống kê, New Delhi hiện mua hầu như toàn bộ các loại dầu của Nga, từ dầu Ural ở phía Tây đến dầu ESPO và Sokol ở Viễn Đông, với khối lượng lên tới 2 triệu thùng/ngày.
Nếu sức ép từ Mỹ leo thang, Ấn Độ sẽ phải đối mặt với hai kịch bản, hoặc tìm nguồn thay thế từ Mỹ và Trung Đông, vốn có thể khiến giá thành cao hơn; hoặc cắt giảm hoạt động lọc dầu trong nước, điều có thể làm giá xăng dầu toàn cầu tăng mạnh, nhất là ở châu Âu, nơi nhập khẩu khối lượng nhiên liệu lớn từ Ấn Độ.
Về mặt chiến lược, Ấn Độ vẫn có khả năng “đi dây” khéo léo. Các khoản thanh toán hiện chủ yếu sử dụng đồng nội tệ, giúp New Delhi tránh phụ thuộc vào hệ thống tài chính phương Tây và giảm rủi ro bị trừng phạt trực tiếp. Ấn Độ có thể tiếp tục duy trì chính sách “trung lập tích cực”, không đứng hẳn về bên nào, mà ưu tiên lợi ích quốc gia.
Theo giới phân tích, thế giằng co ba bên giữa Mỹ, Ấn Độ và Nga về dầu mỏ không chỉ là câu chuyện thương mại, mà còn phản ánh sự dịch chuyển trong trật tự năng lượng toàn cầu. Trong ngắn hạn, nhiều khả năng các bên sẽ tiếp tục thử thách lẫn nhau bằng các biện pháp gây sức ép gián tiếp, thay vì bước vào một cuộc đối đầu toàn diện. Nhưng nếu căng thẳng tiếp tục leo thang, nguy cơ về cuộc khủng hoảng dầu mỏ là hoàn toàn hiện hữu, với hệ lụy không chỉ làm rung chuyển thị trường năng lượng, mà còn tái định hình quan hệ quốc tế và cán cân chiến lược toàn cầu.
