Quan hệ liên Triều cần chất xúc tác gì để tan băng?
Tân Tổng thống Hàn Quốc cam kết cải thiện quan hệ với Triều Tiên, nhưng liệu thiện chí từ Seoul có đủ để phá vỡ lớp băng ngờ vực từ Bình Nhưỡng?
Trong một động thái nhằm loại bỏ bớt chiến tranh tâm lý, Bộ Quốc phòng Hàn Quốc đang tháo dỡ cả loa phóng thanh cố định và di động dọc biên giới đất liền với Triều Tiên. Động thái này diễn ra hai tháng sau khi Tổng thống Lee Jae Myung ra lệnh tạm dừng các chương trình phát thanh bằng loa tuyên truyền tại các khu vực tiền tuyến trong nỗ lực cải thiện quan hệ đang căng thẳng với Bình Nhưỡng. Bước đi mới nhất này gửi đi một thông điệp rõ ràng về một cách tiếp cận mới, cho thấy chính quyền Seoul đang quyết tâm hướng tới hòa giải với Bình Nhưỡng sau nhiều năm thù địch.
Hàn Quốc “chìa cành oliu”
Một tuần sau lễ nhậm chức, Tổng thống Hàn Quốc Lee Jae Myung vào ngày 11/6, đã ra lệnh ngừng phát sóng tuyên truyền chống Bình Nhưỡng từ các loa phóng thanh gần khu phi quân sự, nhằm giảm căng thẳng, đồng thời mang lại sự yên bình cho người dân sống gần biên giới. Động thái này tiếp tục được cụ thể hóa vào ngày 4/8, khi Bộ Quốc phòng Hàn Quốc thông báo bắt đầu tháo dỡ các loa phóng thanh cố định. Đáp lại, Triều Tiên cũng đã ngừng phát sóng về phía Hàn Quốc. Bộ Quốc phòng Hàn Quốc cho biết, công việc tháo dỡ loa phóng thanh công suất cao đang được tiến hành, dự kiến sẽ hoàn tất trong tuần này.
"Đây là biện pháp thiết thực nhằm giảm căng thẳng liên Triều mà không ảnh hưởng đến trạng thái sẵn sàng chiến đấu của quân đội Hàn Quốc."
Ông Lee Kyung Ho, Phó phát ngôn viên Bộ Quốc phòng Hàn Quốc
Cả Hàn Quốc và Triều Tiên đều sử dụng các loa phóng thanh tuyên truyền tại khu vực biên giới liên Triều trong nhiều năm qua.
Ở phía Hàn Quốc, có tới 24 loa công suất cao được xếp chồng lên nhau trên các giá cố định cao 6m và rộng 3m. Chúng được đặt ở các vị trí khác nhau trong lãnh thổ Hàn Quốc tại khu vực biên giới giáp Triều Tiên. Một số bộ loa khác có thể di động và gắn trên xe tải. Ở công suất tối đa, loa phát giọng nói và âm nhạc vang xa hơn 20 km vào Triều Tiên, đủ xa để đến được tai binh sĩ và dân thường. Quân đội Hàn Quốc vận hành hệ thống loa này và các chương trình phát thanh mà họ gọi là "Tiếng nói của tự do", với bốn chủ đề chính: tính ưu việt của nền dân chủ tự do, lịch sử thành công về kinh tế của Hàn Quốc, lý lẽ cho việc thống nhất hai miền và thực tế xã hội Triều Tiên. Ngoài ra, các loa phóng thanh này cũng phát tin tức quốc tế, bình luận về hệ thống chính trị và nhà lãnh đạo Triều Tiên, dự báo thời tiết, xen lẫn với các bài hát K-pop…
Trong khi đó, loa phóng thanh của Triều Tiên phát ra tiếng còi báo động, tiếng trống và những âm thanh được mô tả là cao vút, giống như tiếng kim loại cọ xát.
Theo Hãng tin Yonhap, chiến dịch tuyên truyền qua loa phát thanh của Hàn Quốc bắt đầu vào năm 1963 dưới thời Tổng thống Park Chung Hee. Hồi năm 2018, chính quyền của Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in khi đó đã cho tháo dỡ các loa phóng thanh tuyên truyền sau khi Seoul nhất trí chấm dứt mọi hành động thù địch có thể làm gia tăng căng thẳng quân sự với Bình Nhưỡng. Tuy nhiên, đến tháng 6/2024, chính quyền của Tổng thống Yoon Suk Yeol đã quyết định nối lại hoạt động tuyên truyền bằng loa phóng thanh tại khu vực biên giới với Triều Tiên, nhằm đáp trả việc Bình Nhưỡng liên tục thả bóng bay chứa rác sang lãnh thổ Hàn Quốc.
Việc tháo dỡ loa phóng thanh là bước đi mới nhất trong các tín hiệu hòa giải của Seoul. Bên cạnh động thái này, chính quyền Hàn Quốc còn giảm khoảng 80% các chương trình phát thanh cung cấp tin tức từ bên ngoài cho người dân Triều Tiên. Những tờ rơi chống phá Triều Tiên mà những người đào tẩu thường xuyên thả qua biên giới cũng bị Seoul cấm và coi là một hành động thù địch.
"Tôi nghe nói tờ rơi đã bị cấm thả qua biên giới. Tôi đã thấy được tia hy vọng vì giờ đây tôi chỉ cần làm việc chăm chỉ hơn, phục vụ khách hàng tốt hơn, và dĩ nhiên là tiếp tục sống cuộc sống của mình."
Bà Park Hae Yeon, Người dân Paju, Hàn Quốc
Chính quyền Hàn Quốc cũng đang thảo luận về việc nối lại các tour du lịch cá nhân đến Triều Tiên vốn đã bị đình chỉ từ năm 2008, và cho phép các nhóm dân sự liên hệ với Triều Tiên để trao đổi nhân đạo. Bên cạnh đó, Bộ Thống nhất Hàn Quốc ngày 1/8 thông báo đã đệ trình lên Tổng thống Lee Jae Myung một kế hoạch điều chỉnh giảm hoặc tạm hoãn các chương trình tập trận và huấn luyện quân sự chung giữa quân đội Hàn Quốc và quân đội Mỹ, trong khuôn khổ các biện pháp và chính sách nhằm cải thiện quan hệ với Triều Tiên. Giới chức quân sự Hàn Quốc cũng cho hay đang cân nhắc việc tạm hoãn các hoạt động huấn luyện quân sự và tập trận chung Hàn Quốc – Mỹ, đặc biệt là các đợt huấn luyện tác chiến cơ động dã ngoại.
Chính quyền của cựu Tổng thống Yoon Suk-yeol đã bị chỉ trích nặng nề vì chính sách đối với Triều Tiên quá cứng rắn và mang tính ý thức hệ, dựa hoàn toàn vào "cây gậy mà không có củ cà rốt". Điều này không chỉ khiến các kênh liên lạc giữa hai miền sụp đổ mà còn vô hiệu hóa thỏa thuận an ninh quan trọng năm 2018. Ông Lee, ngược lại, đã nhanh chóng bắt đầu thăm dò chính quyền Triều Tiên bằng những bước đi hòa hoãn đơn phương, không cần điều kiện tiên quyết. Tuy nhiên, những động thái trên chỉ là những đề nghị hòa bình xuất phát từ một phía. Để bất kỳ cuộc đối thoại song phương nào diễn ra cần có lời hồi đáp tích cực từ phía Bình Nhưỡng.
Quan điểm cứng rắn của Triều Tiên
Những tín hiệu trong nỗ lực xây dựng lại lòng tin từ phía Seoul đến nay vẫn chưa nhận được hồi đáp tích cực từ phía Bình Nhưỡng. Trong một tuyên bố hồi cuối tháng 7, bà Kim Yo Jong, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng Lao động Triều Tiên, em gái của nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong Un, đã bác bỏ các đề xuất của Seoul. Theo bà, Triều Tiên không quan tâm và không có lý do gì để gặp mặt cũng như không có vấn đề gì để thảo luận với Hàn Quốc.
“Năm 2025 không phải là năm 2018 hay 2019”, Hãng thông tấn trung ương Triều Tiên KCNA ngày 28/7 dẫn tuyên bố của bà Kim Yo Jong, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng Lao động Triều Tiên. Bà Kim khẳng định, nếu Hàn Quốc, quốc gia từng khơi mào bầu không khí đối đầu cực đoan trong quá khứ… mong đợi rằng họ có thể đảo ngược mọi kết quả chỉ bằng một vài lời nói tình cảm, thì đó là tính toán sai lầm nghiêm trọng.
Theo bà Kim, Triều Tiên không nhận thấy những thay đổi trong chính sách và thái độ của Seoul đối với Bình Nhưỡng trong 50 ngày cầm quyền đầu tiên của Tổng thống Lee Jae Myung. Chính vì vậy, bà Kim khẳng định rằng, Triều Tiên sẽ không thay đổi chính sách hay đàm phán với Hàn Quốc. Bất kể chính sách nào được thông qua và bất kỳ đề xuất nào được đưa ra ở Seoul, Bình Nhưỡng đều không quan tâm và không có lý do gì để gặp mặt cũng như không có vấn đề nào để thảo luận.
Tuyên bố trên như dội gáo nước lạnh vào những tín hiệu hòa giải phát đi từ Seoul.
Trước đó, quan hệ giữa hai miền Triều Tiên đã có nhiều cải thiện khi họ liên tục có các động thái xích lại gần nhau. Năm 2018, dưới thời Tổng thống Moon Jae In, Hàn Quốc và Triều Tiên đã cùng nhau ký kết Thỏa thuận quân sự liên Triều, nhằm giảm căng thẳng trên bán đảo và tránh các tình huống leo thang vượt kiểm soát, đặc biệt ở khu vực biên giới được kiểm soát nghiêm ngặt. Nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong Un và Tổng thống Mỹ Donald Trump cũng đã ký một thỏa thuận về nguyên tắc liên quan đến phi hạt nhân hóa vào năm 2018, nhưng các cuộc đàm phán đã bị đình trệ vào năm 2019 khi Washington từ chối nới lỏng lệnh trừng phạt đối với Bình Nhưỡng.
Quan hệ liên Triều đã gần như bị cắt đứt kể từ khi Bình Nhưỡng tuyên bố hai miền Triều Tiên là “những quốc gia thù địch” hồi cuối năm 2023 và cho tiến hành tháo dỡ các biểu tượng của quan hệ hợp tác liên Triều. Đây được cho là lời đáp trả cho việc Hàn Quốc tuyên bố sẽ đình chỉ hoàn toàn thỏa thuận quân sự liên Triều, sau khi Bình Nhưỡng thả gần 1.000 quả bóng bay chứa rác thải qua biên giới.
Một số chuyên gia cho rằng, lập trường cứng rắn trên của Bình Nhưỡng một phần lớn có nguyên nhân nằm ở sự thay đổi bối cảnh chiến lược toàn cầu. Trong nhiệm kỳ đầu của Tổng thống Mỹ Donald Trump, Triều Tiên phải đối mặt với một chế độ trừng phạt nghiêm ngặt từ Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, hạn chế khả năng xuất nhập khẩu. Nhưng hiện nay, mặc dù các lệnh trừng phạt vẫn còn hiệu lực, việc thực thi đã trở nên lỏng lẻo. Thêm vào đó, diễn biến từ nhiều cuộc xung đột trên thế giới cũng đang làm thay đổi vai trò và vị thế của các quốc gia trong giải quyết vấn đề phi hạt nhân hóa trên bán đảo Triều Tiên. Đây là những nguyên nhân chính khiến quan hệ giữa hai miền rơi xuống mức thấp nhất trong nhiều năm qua.
Xây dựng lòng tin – Chất xúc tác làm tan băng
Tân Tổng thống Hàn Quốc Lee Jae Myung nhậm chức sau một cuộc khủng hoảng chính trị, đang nỗ lực xoay chuyển tình thế, phá vỡ hiện trạng bị đóng băng kéo dài suốt nhiều năm. Tuy nhiên, thành công của ông Lee sẽ phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó quan trọng nhất là thiện chí hợp tác từ Triều Tiên sau khi Hàn Quốc thành công trong việc xây dựng lòng tin bằng các biện pháp cụ thể.
Ông Lee Jae Myung đã giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tháng 6 năm nay sau khi người tiền nhiệm Yoon Suk Yeol bị luận tội. Chiến dịch tranh cử của ông Lee diễn ra giữa lúc Hàn Quốc chìm trong bất ổn chính trị và khủng hoảng hiến pháp, sau nỗ lực thiết quân luật thất bại của ông Yoon. Với thông điệp mạnh mẽ và đơn giản: "sửa chữa những gì người tiền nhiệm đã làm hỏng", ông Lee đã giành được sự tin tưởng của công chúng. Trong đó, chính sách đối ngoại, đặc biệt là quan hệ liên Triều, được ông xác định là trọng tâm cải tổ.
"Chúng tôi sẽ bắt đầu bằng việc cắt giảm chu kỳ phát thanh xuyên biên giới bất ổn, vốn khiến người dân ở khu vực biên giới mất ngủ. Bằng cách này, chúng tôi đặt mục tiêu khôi phục một chu kỳ lành mạnh, trong đó hòa bình thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, và ngược lại, tăng trưởng kinh tế củng cố hòa bình."
Tổng thống Hàn Quốc Lee Jae Myung.
Không chỉ dừng ở lời nói, tân Tổng thống cũng đã bắt tay vào việc giảm căng thẳng với Triều Tiên bằng những hành động cụ thể.
"Chính phủ đang thiết lập và theo đuổi các chính sách về Triều Tiên nhằm mục đích giảm bớt căng thẳng trên bán đảo Triều Tiên và cải thiện quan hệ liên Triều, đồng thời đang xem xét nhiều kế hoạch khác nhau."
Ông Koo Byung Sam, Người phát ngôn Bộ Thống nhất Hàn Quốc.
Tuy nhiên, thách thức vẫn còn đó. Trong nước, ông Lee có thể đối mặt với chỉ trích từ phe bảo thủ, cho rằng ông quá mềm mỏng trong chính sách đối ngoại. Trong khi đó, phản ứng cứng rắn từ phía Triều Tiên cho thấy những trở ngại ngoại giao mà chính quyền Lee cần vượt qua nếu muốn triển khai mô hình “kinh tế dựa trên hòa bình”.
Ông Koo Byung Sam - Người phát ngôn Bộ Thống nhất Hàn Quốc cho biết thêm: “Tuyên bố của Bình Nhưỡng cho thấy họ đang theo dõi sát sao chính sách của chính quyền Tổng thống Lee Jae Myung đối với Triều Tiên. Bức tường ngờ vực giữa hai miền Nam Bắc là rất cao do chính sách thù địch và đối đầu trong nhiều năm qua”.
Một rào cản khác không thể không nói đến là các cuộc tập trận chung giữa Hàn Quốc và đồng minh Mỹ, vốn từ lâu bị Triều Tiên chỉ trích là các hành động khiêu khích.
Hồi đầu tháng 3, Hàn Quốc và Mỹ đã tiến hành cuộc tập trận thường niên mang tên “Lá chắn tự do Ulchi” và ngay lập tức Triều Tiên đã phóng nhiều tên lửa đạn đạo từ khu vực phía Tây nước này ra phía Biển Hoàng Hải như hành động phản đối. Từ lâu, Triều Tiên đã kêu gọi Mỹ và đồng minh hủy bỏ các cuộc tập trận chung này, coi đó là sự chuẩn bị cho một cuộc chiến tranh xâm lược. Bộ Ngoại giao Triều Tiên đã gọi cuộc tập trận quân sự của Mỹ - Hàn là hành động khiêu khích nguy hiểm, dẫn đến căng thẳng trên bán đảo Triều Tiên, có thể gây ra xung đột thực sự giữa hai bên chỉ bằng một phát súng vô tình. Theo một số chuyên gia phân tích, Hàn Quốc và Mỹ cần phải xem xét lại quy mô và bản chất của các cuộc tập trận quân sự chung, trong đó có cuộc tập trận “Lá chắn tự do Ulchi” và chỉ nên giới hạn các hoạt động này ở mức tập trận phòng thủ.
Song song với việc thu hẹp quy mô các cuộc tập trận chung, Seoul và Washington cần tạo lòng tin đối với Bình Nhưỡng thông qua việc chấm dứt các hành động trả đũa hoặc trừng phạt quy mô lớn. Giới phân tích nhận định, dù là tín hiệu tích cực nhưng những căng thẳng kéo dài nhiều năm qua khó có thể được giải quyết trong một sớm, một chiều. Tuy nhiên, hành động thiện chí của Hàn Quốc giúp nhen nhóm lên tia hy vọng rằng tiến trình đối thoại hướng đến hòa bình giữa Seoul và Bình Nhưỡng sẽ được khởi động lại sau nhiều năm đình trệ.
Về mặt kỹ thuật, Hàn Quốc và Triều Tiên vẫn đang trong tình trạng chiến tranh, bởi cuộc chiến tranh Triều Tiên, diễn ra từ năm 1950 - 1953, mới chỉ kết thúc bằng một hiệp định đình chiến. Quyết định của Seoul tháo dỡ loa phóng thanh được đánh giá là một chiến lược nhằm nâng cao hình ảnh của Hàn Quốc là một quốc gia yêu chuộng hòa bình. Sự cải thiện trong quan hệ giữa hai miền Triều Tiên cũng có ý nghĩa quan trọng, tác động sâu rộng đến an ninh thế giới nói chung và khu vực Đông Bắc Á nói riêng. Tuy nhiên, bất kỳ cuộc đối thoại ngoại giao nào cũng đòi hỏi cả hai bên phải cùng hợp tác và chân thành để tạo nên sự thay đổi. Mặc dù tân Tổng thống Hàn Quốc đã cho thấy nhiều thiện chí, nhưng chừng nào các" mảnh ghép chiến lược" vẫn còn nằm rải rác, con đường đi đến hòa bình và ổn định trên bán đảo Triều Tiên vẫn còn rất chông gai.
