Phương Tây 'cởi trói' vũ khí viện trợ cho Ukraine

Bước ngoặt trong xung đột Nga - Ukraine

Thủ tướng Đức Friedrich Merz ngày 26/5 xác nhận, các đồng minh của Ukraine, cụ thể là Anh, Mỹ, Pháp, cùng với Đức đã dỡ bỏ mọi hạn chế đối với việc Kiev sử dụng vũ khí tầm xa của phương Tây để tấn công các mục tiêu quân sự trên lãnh thổ Nga. Quyết định này đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong cuộc xung đột Nga - Ukraine, phản ánh sự thay đổi lớn về chính sách của phương Tây, trong bối cảnh Kiev ngày càng rơi vào tình thế bất lợi trong cuộc đối đầu với Moscow. Tuy nhiên, theo giới quan sát, ngay cả khi được phương Tây “cởi trói”, vũ khí tầm xa mà phương Tây cung cấp cho Ukraine cũng không thể tạo ra được bước đột phá trên chiến trường. Thay vào đó, quyết định này có thể khiến xung đột leo thang và cản trở các nỗ lực nhằm tìm kiếm một giải pháp hòa bình cho cuộc chiến đã kéo dài hơn 3 năm qua.

Phát biểu trên kênh truyền hình WDR, Thủ tướng Đức Friedrich Merz ngày 26/5 cho biết, Đức, Anh, Pháp và Mỹ đã chính thức dỡ bỏ các hạn chế về vũ khí tầm xa mà họ cung cấp cho Ukraine nhằm cho phép Kiev sử dụng vũ khí phương Tây để tấn công các mục tiêu quân sự trên lãnh thổ Nga - điều mà trước đây bị cấm.

Ông Merz cũng nhấn mạnh trên mạng xã hội X rằng, Đức sẽ “làm tất cả để tiếp tục hỗ trợ Ukraine”.

Trong ba năm qua, các nước phương Tây đã viện trợ nhiều loại vũ khí cho Ukraine, nhưng cũng áp đặt các hạn chế nghiêm ngặt đối với việc sử dụng những vũ khí tầm xa, nhằm tránh bị kéo vào một cuộc đối đầu trực tiếp với Nga.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cho biết, việc họ chỉ được phép tấn công các mục tiêu trong 4 vùng Nga sáp nhập, gồm Donetsk, Lugansk, Zaporizhzhia và Kherson, khiến Ukraine như “bị trói một tay sau lưng”. Tuy nhiên, giờ đây Kiev đã được “bật đèn xanh” để tấn công vào hậu phương của quân đội Nga, gồm các trung tâm hậu cần, kho đạn dược, sở chỉ huy và sân bay.

Theo giới quan sát, quyết định này đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong cuộc xung đột Nga - Ukraine, phản ánh sự thay đổi lớn về chính sách của phương Tây. Việc dỡ bỏ hạn chế đối với vũ khí tầm xa là tín hiệu đầu tiên và quan trọng nhất gửi đến Moscow và công chúng phương Tây rằng, châu Âu không chỉ hành động theo chiến lược của Tổng thống Mỹ Donald Trump, mà lần đầu tiên sau hai năm, họ đã đi trước một bước, cho thấy EU sẵn sàng cho một cuộc chơi dài hạn. Đây cũng là minh chứng cho thấy phương Tây thừa nhận vai trò của mình trong cuộc xung đột.

Quyết định dỡ bỏ hạn chế về vũ khí tầm xa của phương Tây được đưa ra trong bối cảnh thời gian qua, việc chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump thực thi chiến lược “Nước Mỹ trên hết” và giảm sự ủng hộ với Ukraine đã khiến Kiev ngày càng phải dựa vào các đồng minh châu Âu để duy trì sức kháng cự. Trong khi đó, Nga đang đạt được một số bước tiến lớn trên chiến trường, đặc biệt tại các khu vực như Pokrovsk, Kupyansk và Konstantinovka, giành lại tỉnh Kursk, đồng thời thiết lập các vùng đệm an ninh ở Sumy để ngăn chặn các cuộc đột kích của Ukraine.

Trong vài ngày qua, Nga cũng tiến hành các cuộc tập kích ồ ạt với quy mô chưa từng có bằng UAV và tên lửa vào các thành phố lớn của Ukraine, khiến những lời kêu gọi của Kiev tới đồng minh phương Tây càng khẩn thiết.

Ukraine từng nhận được các hệ thống vũ khí tầm xa của phương Tây như Storm Shadow, HIMARS và ATACMS nhưng các hạn chế trước đây khiến Ukraine không thể nhắm vào các mục tiêu chiến lược sâu trong lãnh thổ Nga. Việc dỡ bỏ hạn chế sẽ cho phép Ukraine sử dụng các tên lửa này linh hoạt hơn trong tấn công các mục tiêu có giá trị cao, buộc Nga phải phân tán lực lượng và hệ thống hậu cần, đồng thời giúp tăng cường khả năng răn đe của Ukraine.

Taurus liệu có thể thay đổi cục diện xung đột?

Chính phủ Đức, sau một thời gian minh bạch về viện trợ quân sự cho Kiev, đã quyết định giữ bí mật về các đợt cung cấp vũ khí trong tương lai. Theo Berlin, lý do chính cho quyết định này nhằm tạo ra “mập mờ chiến lược” - chiến lược được cho là sẽ ngăn cản Nga khai thác thông tin về vũ khí, đạn dược của Ukraine để giành lợi thế trên chiến trường. Tuy vậy, tuyên bố từ Thủ tướng Đức Friedrich Merz về các cuộc tấn công tầm xa vào bên trong lãnh thổ Nga đang làm sống lại niềm hy vọng lâu nay tại Ukraine rằng, Berlin cuối cùng cũng sắp gửi cho Kiev tên lửa Taurus có tầm bắn lên tới hơn 500 km. Câu hỏi được đặt ra hiện nay là liệu Taurus có thể giúp Ukraine thay đổi cục diện cuộc chiến hay chỉ là một công cụ tạo đòn bẩy chính trị?

Do MBDA phát triển và được Lực lượng vũ trang Đức sử dụng, Taurus là một hệ thống tên lửa hiện đại. Được biết đến với khả năng tầm xa và tránh radar, tên lửa này ban đầu được sản xuất cho máy bay Tornado và EF-18, sau đó được điều chỉnh cho máy bay phản lực Eurofighter và F-15K. Tên lửa dài 5 mét và nặng khoảng 1,4 tấn, đạt tốc độ 1.170 km/giờ, gần bằng tốc độ âm thanh, cho phép tên lửa tấn công mục tiêu nhanh chóng và hiệu quả. Tầm bắn 500 km cho phép nó tấn công các mục tiêu chiến lược ở phía sau tiền tuyến. Khả năng bay ở độ cao thấp (khoảng 35 mét) giúp tên lửa tránh được radar và tiếp cận sâu vào phòng tuyến của đối phương, mang lại lợi thế chiến lược.

Được thiết kế chủ yếu để phá hủy các trung tâm chỉ huy của đối phương và các boongke bê tông cốt thép, Taurus lao thẳng đứng khi tiếp cận mục tiêu, xuyên thủng các bức tường bên ngoài. Một đầu đạn xuyên kim loại nặng 400 kg xuyên thủng các bức tường bê tông bên ngoài và xuyên qua nhiều lớp trước khi chất nổ chính kích hoạt, tạo ra hiệu ứng tàn phá.

Quân đội Đức hiện sở hữu tổng cộng 600 tên lửa Taurus, với 150 đến 300 quả có khả năng sẵn sàng được gửi đến Ukraine. Tuy nhiên, tiền tuyến rộng, các trung tâm chỉ huy và các trung tâm hậu cần phân tán sẽ khiến việc sử dụng mỗi tên lửa Taurus, trị giá hơn 1 triệu USD, trở thành một nỗ lực tốn kém. Có một thực tế là dù Ukraine đã nhận được tên lửa Storm Shadow của Anh từ năm 2023 và vào tháng 11/2024, chính quyền của cựu Tổng thống Mỹ Joe Biden cũng đã bật đèn xanh cho Kiev tấn công các mục tiêu ở Nga bằng tên lửa ATACMS do Mỹ sản xuất nhưng đến nay Ukraine mới chỉ sử dụng chúng một vài lần.

Ngoài ra, để Ukraine tấn công các mục tiêu chiến lược sâu, họ còn cần phải vượt qua các hệ thống phòng không của Nga. Một khó khăn nữa đối với Kiev một khi sở hữu Taurus là sẽ cần phải điều chỉnh kỹ thuật để giúp các tên lửa Đức tương thích với những loại máy bay mà Ukraine đang sử dụng. Điều này đòi hỏi thời gian và chuyên môn.

Mặt khác, theo nhà phân tích quân sự Mikhail Samus, Ukraine cần Taurus từ 2 năm trước, còn giờ đây loại tên lửa này đã không còn có thể tác động đến tình hình ở cấp độ tác chiến hoặc chiến lược nữa. Không thể phủ nhận hiệu quả chiến thuật của tên lửa Taurus, nhưng chỉ riêng loại vũ khí này sẽ không đủ khả năng “thay đổi cuộc chơi”. Taurus có thể chỉ có ý nghĩa về mặt chính trị hơn là vai trò thực sự trên chiến trường.

Hệ luỵ của việc dỡ bỏ hạn chế vũ khí tầm xa

Theo Thủ tướng Đức, việc dỡ bỏ hạn chế đối với vũ khí tầm xa là cần thiết để giúp Ukraine tự vệ hiệu quả hơn. Ngoài ra, việc cho phép Ukraine sử dụng vũ khí tầm xa để tấn công Nga gửi đi thông điệp mạnh mẽ đến Moscow rằng, phương Tây sẽ không nhượng bộ trước các hành động cứng rắn. Điều này cũng nhằm củng cố vị thế của NATO, đặc biệt trong bối cảnh Nga đang mở rộng quan hệ với các quốc gia như Triều Tiên và Iran. Tuy nhiên, trong bối cảnh các bên đang nỗ lực tìm kiếm giải pháp hòa bình cho cuộc xung đột, thì quyết định cho phép sử dụng vũ khí của phương Tây tấn công các mục tiêu trong lãnh thổ Nga được cho là có thể thổi bùng những căng thẳng giữa Nga và quốc gia thành viên EU và NATO, đồng thời khiến cho những nút thắt trong quá trình đàm phán hòa bình giữa Nga và Ukraine càng khó gỡ hơn bao giờ hết.

Quyết định dỡ bỏ hạn chế vũ khí tầm xa của phương Tây đã vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ Nga. Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov gọi đây là động thái “rất nguy hiểm”.

Người đứng đầu Ủy ban Quốc phòng Hạ viện Nga, ông Andrei Kartapolov tuyên bố, tất cả các thành phố châu Âu hiện đang bị đe dọa và Nga sẵn sàng đáp trả bằng các biện pháp quyết liệt. Còn Phó Chủ tịch Hạ viện Nga Viktor Vodolatsky tuyên bố sẽ sử dụng “các loại vũ khí khác” để bảo vệ lãnh thổ Nga nếu việc cung cấp tên lửa tầm xa cho Ukraine được xác nhận.

Tổng thống Nga Vladimir Putin và người phát ngôn Bộ Ngoại giao Maria Zakharova nhấn mạnh, Ukraine không thể tự vận hành các hệ thống vũ khí tầm xa mà không có sự hỗ trợ từ NATO, việc dỡ bỏ hạn chế đồng nghĩa với sự tham gia trực tiếp của NATO vào xung đột.

Đáng chú ý, ông Putin cảnh báo Nga sẽ đưa ra “các quyết định phù hợp” để đối phó với mối đe dọa này, làm dấy lên lo ngại về nguy cơ leo thang, gồm cả khả năng sử dụng vũ khí hạt nhân. Các mối đe dọa hạt nhân của Điện Kremlin là hiện hữu, đặc biệt nếu Nga coi các cuộc tấn công trực tiếp vào lãnh thổ như một mối đe dọa từ phương Tây. Nga đã cập nhật học thuyết hạt nhân của mình năm 2024, phản ánh sự sẵn sàng đáp trả mạnh mẽ hơn trước các hành động của phương Tây.

Mặt khác, nguy cơ về các cuộc tấn công tầm xa sẽ càng củng cố thêm quyết tâm của Moscow trong việc thành lập “vùng đệm an ninh” dọc biên giới với Ukraine. Tại cuộc họp chính phủ ngày 22/5, Tổng thống Nga Putin tuyên bố rằng, Nga đã bắt đầu thiết lập một vùng đệm dọc theo biên giới Ukraine:

Thông tin ban đầu cho thấy, vùng đệm này sẽ trải dài trên các khu vực giáp Ukraine thuộc ba tỉnh: Belgorod, Bryansk và Kursk - vốn là những địa bàn liên tục xảy ra giao tranh. Về mặt quân sự, vùng đệm này đóng vai trò như một vùng chuyển tiếp chiến lược, có thể được phi quân sự hóa, kiểm soát nghiêm ngặt bởi lực lượng Nga hoặc biến thành tiền đồn quân sự, nhằm giảm nguy cơ các cuộc tấn công xuyên biên giới và tạo khoảng đệm trước các hoạt động phá hoại.

Ông Putin đã tiết lộ về ý tưởng xây dựng một vùng đệm như vậy từ tháng 6/2023, khi nhắc đến mục tiêu đẩy lùi hỏa lực pháo binh Ukraine khỏi lãnh thổ Nga. Dù ban đầu chỉ là một khái niệm mơ hồ, nhưng cụm từ “vùng đệm an ninh” đã liên tục xuất hiện trong các phát biểu và tài liệu chính thức, cho thấy nó đã dần trở thành một phần trong chiến lược lâu dài của Moscow.

Giới lập pháp Nga, cũng như các nhà phân tích quân sự, đã nhanh chóng ủng hộ ý tưởng này. Hạ viện Nga từng đề xuất thành lập một vùng đệm trải dài từ 50 - 60 km, được trang bị hệ thống phòng không hiện đại và công nghệ chống UAV. Thậm chí, Phó Chủ tịch Hội đồng An ninh Quốc gia Dmitry Medvedev còn cảnh báo rằng, nếu Ukraine tiếp tục được viện trợ vũ khí tầm xa, vùng đệm này có thể cần được mở rộng đến 550 - 650 km - một con số cho thấy sự nghiêm túc của Moscow trong việc tái định hình không gian chiến trường.

Không chỉ đổ thêm dầu vào lửa, khiến xung đột leo thang và báo hiệu những nguy cơ tiềm tàng cho an ninh trên toàn châu lục, quyết định dỡ bỏ các hạn chế về tầm bắn tên lửa còn khiến hoạt động đàm phán trong những tháng tới rất khó thực hiện và châu Âu có thể sẽ tiếp tục sa lầy trong cuộc chiến hiện nay.

Việc các quốc gia Phương tây dỡ bỏ các giới hạn về vũ khí tầm xa mà họ cung cấp cho Ukraine có thể mang lại lợi thế nhất định tạm thời cho Ukraine, nhưng về cơ bản sẽ khó có thể làm thay đổi bức tranh tổng thể hiện tại. Trong khi đó, quyết định này chắc chắn sẽ khiến cho tình hình trở nên phức tạp hơn và khó có triển vọng nào cho một thỏa thuận ngừng bắn ngay lập tức giữa Nga và Ukraine trong giai đoạn tới, trừ khi có sự thay đổi tích cực hơn từ các bên tham chiến. Không chỉ vậy, kịch bản này cũng có thể mang lại những rủi ro an ninh cho toàn bộ châu lục, đòi hỏi các bên liên quan phải có những cân nhắc cẩn trọng để tránh những tính toán sai lầm có thể gây ra hậu quả thảm khốc.