Thỏa thuận thương mại Mỹ-Trung: Tiến triển nhưng đầy chia rẽ

Tiến triển nhưng vẫn còn chia rẽ sâu sắc

Sau hai ngày đàm phán căng thẳng (9-10/6), Mỹ và Trung Quốc dường như đã thoát khỏi bờ vực của một cuộc xung đột kinh tế tàn khốc. Theo kết quả đàm phán, hai nước sẽ vẫn giữ nguyên mức thuế quan áp đặt lẫn nhau theo thỏa thuận đạt được hồi tháng 5 ở Geneva, Thụy Sĩ. Trung Quốc dự kiến sẽ nới lỏng các hạn chế đối với xuất khẩu khoáng sản vốn đã đe dọa làm tê liệt hoạt động của một loạt các nhà sản xuất Mỹ. Đổi lại, Mỹ sẽ nới lỏng các hạn chế mới mà nước này áp đặt đối với hoạt động xuất khẩu công nghệ và sản phẩm của chính mình, cũng như rút lại các mối đe dọa hủy thị thực của sinh viên Trung Quốc theo học tại Mỹ.

Sáng 11/6, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố trên mạng xã hội rằng "thỏa thuận của chúng tôi với Trung Quốc đã hoàn tất và mối quan hệ rất tuyệt vời", mặc dù ông thừa nhận rằng thỏa thuận vẫn phải chờ ông và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình phê duyệt cuối cùng. Các cuộc đàm phán kéo dài hai ngày, được tổ chức tại Lancaster House ở thủ đô London, Anh tập trung vào các vấn đề chính như xuất khẩu đất hiếm và bãi bỏ thuế quan. Mặc dù thiện chí tham gia được coi là một bước đi tích cực, các nhà phân tích cảnh báo rằng các cuộc đàm phán khó có thể giải quyết được những căng thẳng lâu dài giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Trong những tuần gần đây, Mỹ đã hạn chế quyền tiếp cận một loạt phần mềm, sản phẩm, hóa chất và công nghệ, trong đó gồm các thành phần quan trọng mà Trung Quốc sử dụng để phát triển chip tiên tiến và động cơ phản lực. Do đó, với thỏa thuận vừa đạt được, các quan chức chính quyền Tổng thống Trump lập luận rằng Mỹ đã giành chiến thắng trong các cuộc leo thang gần đây, và rằng các biện pháp trừng phạt mà Washington ban hành để đáp trả lệnh hạn chế xuất khẩu đất hiếm của Trung Quốc cho thấy Mỹ có rất nhiều công cụ đáp trả. Tuy nhiên, một số chuyên gia phân tích lại không nghĩ vậy.

Trên thực tế, các cuộc thảo luận ở London đã diễn ra liên tục và căng thẳng, và vào một số thời điểm có vẻ như có thể đổ vỡ, một dấu hiệu cho thấy sự thiếu tin tưởng giữa hai nước. Trở về từ London sau cuộc đàm phán với Trung Quốc, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent một mặt cho biết thỏa thuận song phương vừa đạt được đã mang đến cho Bắc Kinh cơ hội trở thành một thế lực kinh tế cân bằng hơn, tuy nhiên mặt khác ông cũng chỉ có thể bày tỏ hy vọng Trung Quốc thực hiện các bước đi như cam kết để tái cân bằng nền kinh tế.

Dù đã có những dấu hiệu tiến triển, nhưng chia rẽ địa chính trị sâu sắc vẫn là rào cản đối với bất kỳ bước đột phá đáng kể nào trong việc giải quyết các bất đồng thương mại giữa hai nền kinh tế hàng đầu thế giới. Và động lực đàm phán có được duy trì hay không phụ thuộc vào việc liệu khuôn khổ thương mại vừa đạt được có đáp ứng được nhu cầu chiến lược của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Mỹ Donald Trump hay không.

Đất hiếm - Đòn bẩy trong các cuộc đàm phán

Mặc dù toàn bộ chi tiết của khung thỏa thuận mà Mỹ và Trung Quốc vừa đạt được chưa được công bố, tuy nhiên, vấn đề cốt lõi vẫn là: chip và đất hiếm. Đối với nhiều nhà phân tích, cuộc đàm phán ở London đã đặt ra câu hỏi là những chiến thuật thương mại gây hấn của ông Trump đối với Trung Quốc trong vài tháng qua chính xác đã đạt được những gì, hay nói cách khác, để khơi thông lại nguồn cung đất hiếm, Washington phải nhượng bộ những gì?

Mỹ có nhu cầu lớn đối với các khoáng sản đất hiếm và nam châm mà Trung Quốc sản xuất. Các hạn chế mà Trung Quốc áp đặt đối với các mặt hàng xuất khẩu này đã buộc các nhà sản xuất ô tô và các ngành công nghiệp khác của Mỹ phải vận động Nhà Trắng cứu trợ và cuối cùng đe dọa sẽ làm cạn kiệt kho dự trữ thiết bị quân sự của Mỹ. Trong khi đó, những hạn chế mà Washington áp đặt đáp trả đối với Bắc Kinh dù gây tổn hại cho nền kinh tế Trung Quốc, nhưng cũng sẽ khiến chính nước Mỹ phải đau đầu. Trong báo cáo mới nhất, Ngân hàng Thế giới cho biết thuế quan của Mỹ sẽ tạo tiền đề cho thập kỷ tăng trưởng toàn cầu yếu nhất kể từ những năm 1960.

Các cuộc đàm phán tại London được tổ chức theo đề nghị từ chính quyền Tổng thống Trump nhằm thúc đẩy cam kết của chính phủ Trung Quốc về việc nới lỏng xuất khẩu đất hiếm, được đưa ra trong các cuộc đàm phán thương mại hồi tháng trước tại Geneva, nơi hai bên đạt được một thỏa thuận đình chiến thuế quan. Điều này cho thấy vai trò ngày càng lớn của kiểm soát xuất khẩu trong cuộc chiến thương mại hiện đại, nơi việc tiếp cận khoáng sản hiếm hoặc vi mạch nhỏ có thể mang lại lợi thế lớn cho một nền kinh tế so với đối thủ của mình.

Mỹ cáo buộc Bắc Kinh trì hoãn việc bán hàng, mặc dù sự chậm trễ có thể là do thời gian xử lý cấp phép kéo dài theo cơ chế của Trung Quốc. Đáp lại, Washington đã đưa ra các hạn chế xuất khẩu đối với phần mềm thiết kế chip, linh kiện động cơ phản lực, hóa chất và vật liệu hạt nhân vào tháng trước, những hạn chế mà Mỹ đã để ngỏ khả năng dỡ bỏ tại cuộc đàm phán ở London để đổi lấy việc Trung Quốc giảm bớt giới hạn đối với đất hiếm.

Với việc Trung Quốc kiểm soát hơn 90% hoạt động chế biến đất hiếm toàn cầu và gần như toàn bộ sản xuất nam châm từ chịu nhiệt, đất hiếm được coi là một quân át chủ bài của Bắc Kinh trong đàm phán. Do vậy, một số nhà phân tích cũng đã đặt câu hỏi về “cái giá” mà Washington phải trả khi giành lại quyền tiếp cận các khoáng sản và nam châm quan trọng của Trung Quốc.

Không phải ngẫu nhiên mà các câu hỏi đó được đặt ra, bởi phân tích các cam kết cụ thể cho thấy sự mất cân bằng rõ rệt. Trong khi Mỹ hứa nhượng bộ thêm về việc xuất khẩu một số sản phẩm nhạy cảm sang Trung Quốc và khởi động lại thị thực du học cho sinh viên Trung Quốc, thì Bắc Kinh chỉ cam kết thực hiện lại lời hứa đã đưa ra từ một tháng trước, đó là dỡ bỏ lệnh cấm đối với các lô hàng khoáng sản quan trọng. Đặc biệt đáng chú ý, chính quyền Tổng thống Trump đã đề nghị loại bỏ một phần kiểm soát xuất khẩu các công nghệ nhạy cảm như phụ tùng máy bay, chất bán dẫn và phần mềm khi Trung Quốc phê duyệt giấy phép khoáng sản quan trọng.

Trung Quốc đã đảo ngược lập trường đã tồn tại từ lâu của Mỹ rằng, việc thảo luận về các biện pháp kiểm soát xuất khẩu liên quan đến an ninh quốc gia nên không phù hợp để trao đổi qua lại. Bằng cách đó, Bắc Kinh có thể đã tạo tiền lệ cho việc yêu cầu nhượng bộ về kiểm soát xuất khẩu trong tương lai. Chính vì vậy, khung thỏa thuận tại London có thể báo hiệu một bước ngoặt quan trọng trong quan hệ Mỹ-Trung.

Nghệ thuật trì hoãn: Chiến lược ứng phó Mỹ của Trung Quốc 

Sau khi công bố các mức thuế quan rộng khắp vào ngày 2/4, Tổng thống Mỹ đã tuyên bố rằng các nước đang “lấy lòng” ông để được ký thỏa thuận. Trung Quốc chọn cách tiếp cận khác - áp thuế trả đũa tương xứng. Các nhà lãnh đạo Trung Quốc cho thấy họ sẵn sàng chấp nhận rủi ro để thách thức ông Trump. Sau đó, bằng cách kéo dài các cuộc đàm phán với Mỹ, Bắc Kinh đã giành được thời gian để xây dựng thế mạnh của riêng mình.

Kể từ khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tăng thuế đối với hàng hóa Trung Quốc vào tháng 4 nhằm mục đích khiến Trung Quốc nhập khẩu nhiều hàng hóa của Mỹ hơn và xuất khẩu ít hàng hóa của chính mình hơn, Trung Quốc đã chọn biện pháp đối đầu thay vì nhượng bộ. Với việc kiểm soát quân bài chủ chốt là đất hiếm mà Mỹ phụ thuộc vào, Trung Quốc đã có thể chuyển hướng tập trung vào các cuộc đàm phán kéo dài thay vì kết quả cụ thể.

Các nhà phân tích cho biết cả hai vòng đàm phán thương mại giữa Washington và Bắc Kinh ở Geneva và London đã khiến Mỹ sa lầy vào các bước thủ tục mơ hồ. Chẳng hạn, kết quả đàm phán tại London là thiết lập một "khuôn khổ" cho các cuộc đàm phán trong tương lai. Điều đó cho phép Trung Quốc tránh giải quyết các tranh chấp gai góc hơn như cáo buộc của Washington rằng Trung Quốc trợ cấp cho các ngành công nghiệp một cách không công bằng, bán phá giá hàng hóa ra nước ngoài và hạn chế khả năng kinh doanh của các công ty nước ngoài tại Trung Quốc.

Ông Trump đã nói trong một bài đăng trên trang mạng xã hội của mình rằng "Trung Quốc sẽ cung cấp trước toàn bộ nam châm và bất kỳ loại đất hiếm cần thiết nào".

Thế nhưng tới nay, Trung Quốc không nói rõ rằng các lô hàng đất hiếm đang trở lại Mỹ như trước đây. Khi được hỏi về điều này trong một cuộc họp báo, người phát ngôn của Bộ Thương mại Trung Quốc chỉ nói rằng Bắc Kinh đã phê duyệt một số lượng nhất định các đơn xin tuân thủ đối với các lô hàng đất hiếm và sẽ tiếp tục tăng cường các phê duyệt như vậy.

Các quan chức Trung Quốc sẽ có thêm sự tự tin mới vào sức mạnh kinh tế và sự kiên cường của họ. Cuộc họp ở London đánh dấu lần thứ hai trong vòng hai tháng, siêu cường hàng đầu thế giới đến để “xuống nước”. Tại Geneva, người Mỹ cần Trung Quốc cắt giảm thuế quan cùng với họ, cho phép cả hai nền kinh tế thoát khỏi bờ vực thẳm của cuộc chiến thương mại tốn kém. Tại London, họ kêu gọi Trung Quốc thực hiện lời hứa "tạm dừng hoặc gỡ bỏ" mọi hạn chế xuất khẩu đối với tài nguyên đất hiếm, xoa dịu nỗi bồn chồn không yên của các nhà sản xuất ô tô hàng đầu của Mỹ về tình trạng thiếu hụt nguyên liệu quan trọng. Tình trạng bất cân xứng về nhu cầu này thậm chí nhìn thấy ở ngay cách các nhà lãnh đạo cấp cao ứng xử.

Cuộc họp ở London diễn ra sau cuộc gọi giữa Tổng thống Donald Trump và người đồng cấp Tập Cận Bình vào ngày 5/6 - cuộc gọi đầu tiên của họ kể từ khi ông Trump nhậm chức. Trong khi ông Trump ca ngợi đó là cuộc điện đàm rất hiệu quả thì dường như trước đó, Bắc Kinh đã nhiều lần từ chối đề xuất tiến hành cuộc nói chuyện cấp cao từ phía Washington. Rõ ràng, đây không phải là cách chính quyền Tổng thống Donald Trump hình dung về cuộc chiến thương mại mà họ muốn là người “cầm cương”.

Cả Mỹ và Trung Quốc đều không đủ sức đánh bại hoàn toàn đối thủ kinh tế của mình. Mỗi bên vẫn phụ thuộc vào nhau theo cách này hay cách khác. Thực tế này vốn luôn rõ ràng với Trung Quốc, giờ đây phía Mỹ cũng nên nhìn nhận rõ ràng. Trong một thế giới đã chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi quá trình toàn cầu hóa, sẽ không có bên nào giành phần thắng trong một cuộc chiến thương mại.