Bầu cử Tổng thống Ba Lan: Chủ nghĩa dân tộc lên ngôi

Chủ nghĩa dân tộc và bảo thủ chiến thắng

Theo kết quả bầu cử Tổng thống Ba Lan công bố ngày 2/6, ứng cử viên độc lập Karol Nawrocki đã giành được 50,89% phiếu bầu, chiến thắng sít sao trước Thị trưởng Warsaw Rafał Trzaskowski chỉ giành được 49,11% phiếu bầu. Đây là một cú lội ngược dòng của ông Nawrocki, khi trước đó trong vòng bỏ phiếu đầu tiên hồi tháng 5, ông giành được số phiếu ít hơn đối thủ. Với chiến thắng này, ông Nawrocki sẽ trở thành Tổng thống mới của Ba Lan. Tuy nhiên với đường lối hoài nghi Liên minh châu Âu và có mối liên hệ gần gũi với Tổng thống Mỹ Donald Trump, ông Nawrocki được cho là có thể đe dọa đến sự ổn định trong chính phủ liên minh của Thủ tướng Donald Tusk có đường lối ủng hộ châu Âu.

Ông Karol Nawrocki, 42 tuổi, là gương mặt mới trên chính trường Ba Lan. Ông là ứng cử viên độc lập, nhưng được đảng Luật pháp và Công lý đối lập (PiS) hậu thuẫn. Ông nổi bật nhờ xuất thân đặc biệt: từng là võ sĩ quyền anh, nhân viên bảo vệ khách sạn và nhà sử học theo khuynh hướng bảo tồn truyền thống. Trước khi bước vào chính trị, ông giữ chức Chủ tịch Viện Tưởng niệm Quốc gia - cơ quan nghiên cứu lịch sử hiện đại và xử lý các di sản tranh cãi trong quá khứ. Với hình ảnh mạnh mẽ, quan điểm bảo thủ rõ nét và lập trường hoài nghi châu Âu, ông Nawrocki được kỳ vọng sẽ theo đuổi đường lối dân tộc chủ nghĩa và bảo thủ.

Trong khi đó, đối thủ của ông - Thị trưởng Rafal Trzaskowski là người theo khuynh hướng tự do và là một trong những đồng minh thân cận của Thủ tướng Donald Tusk. Ông Trzaskowski kêu gọi siết chặt quan hệ với EU, thúc đẩy cải cách tư pháp, nới lỏng các hạn chế về phá thai và hợp pháp hóa hình thức kết hợp dân sự cho các cặp đôi thuộc cộng đồng đồng tính, song tính và chuyển giới.

Tỷ lệ chênh lệch sít sao giữa ông Nawrocki và ông Trzaskowski trong các vòng bỏ phiếu phản ánh sự chia rẽ xã hội sâu sắc ở Ba Lan - một quốc gia thành viên Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) và Liên minh châu Âu (EU), đang ở ngã ba đường giữa hội nhập châu Âu và bảo vệ chủ quyền truyền thống. Tuy nhiên, cuối cùng, chủ nghĩa bảo thủ và dân tộc của ông Nawrocki cũng đã giúp ông giành chiến thắng.

Ông Nawrocki ra tranh cử với mục tiêu biến Ba Lan thành "bình thường", ám chỉ mạnh mẽ rằng ông sẽ đấu tranh chống lại khuynh hướng liên bang của EU, muốn giảm thuế, rút khỏi Hiệp ước di cư và Thỏa thuận xanh của Liên minh châu Âu, phản đối các nỗ lực trao nhiều quyền hơn cho cộng đồng những người đồng tính, song tính và chuyển giới và phản đối nới lỏng quyền phá thai nghiêm ngặt của Ba Lan.

Sau khi giành chiến thắng trong cuộc bầu cử, ông Nawrocki sẽ trở thành Tổng thống Ba Lan, thay thế Tổng thống Andrzej Duda theo đường lối bảo thủ sẽ kết thúc nhiệm kỳ vào ngày 6/8 năm nay.

Thủ tướng đương nhiệm rơi vào thế khó

Trong hệ thống chính trị của Ba Lan, hầu hết quyền điều hành đất nước nằm trong tay thủ tướng do Quốc hội bầu ra. Tuy nhiên, vai trò của Tổng thống Ba Lan không phải hoàn toàn chỉ mang tính hình thức. Tổng thống cũng có quyền ảnh hưởng đến chính sách đối ngoại và quyền phủ quyết luật pháp. Chính vì thế, chiến thắng của ông Nawrocki - người có xu hướng hoài nghi châu Âu, khiến Thủ tướng Donald Tusk, người vừa trở lại cầm quyền vào cuối năm 2023 rơi vào thế suy yếu nhất định về mặt chính trị và đặt ra thách thức cho việc liệu liên minh đa đảng cầm quyền có thể tồn tại đến hết nhiệm kỳ.

Chiến thắng của ông Nawrocki được cho là sẽ giáng một đòn mạnh vào chính quyền của Thủ tướng Donald Tusk. Trong bài phát biểu ngay sau khi các cuộc bỏ phiếu kết thúc, ông Nawrocki đã cho thấy sự thách thức đối với chính quyền Thủ tướng Donald Tusk.

Ông Nawrocki, được đảng Luật pháp và Công lý (PiS) theo chủ nghĩa dân tộc hậu thuẫn, có mục tiêu đưa Ba Lan thoát khỏi xu hướng chính thống của châu Âu, chuyển sang theo hướng dân túy hơn. Đảng PiS cũng là đảng liên kết với Tổng thống đương nhiệm Andrzej Duda.

Đảng đối lập PiS và đảng của Thủ tướng Donald Tusk và có sự khác biệt rất sâu sắc về hầu hết định hướng chính sách đối nội và đối ngoại, giữa hiện đại hoá và bảo thủ cực đoan, giữa hậu thuẫn và tham gia EU với phản đối và xa rời EU, giữa cứng rắn và thân thiện với chính quyền mới ở Mỹ của Tổng thống Donald Trump.

Nhiều nỗ lực cải cách tư pháp của chính quyền do ông Tusk dẫn đầu đã từng bị Tổng thống Duda và Đảng PiS chặn lại. Các nhà phân tích tin rằng, điều này có khả năng sẽ tiếp tục lặp lại dưới thời ông Nawrocki. Ông Nawrocki sẽ triển khai quyền phủ quyết một cách quyết liệt và có hệ thống hơn, nhằm mục đích làm suy yếu thủ tướng trước cuộc bầu cử Quốc hội năm 2027.

Trước đó, đảng Luật pháp và Công lý (PiS) đã nắm quyền ở Ba Lan từ năm 2015 đến năm 2023, nhưng cuối cùng đã bị thay thế bởi liên minh trung hữu do Thủ tướng Donald Tusk "ủng hộ châu Âu" lãnh đạo, với cam kết khôi phục quan hệ với EU và tái lập nền tư pháp độc lập.

Tuy nhiên, liên minh cầm quyền của Thủ tướng Tusk hiện không có đủ số phiếu trong Quốc hội để nắm quyền quyết định các vấn đề quan trọng. Liên minh này cũng đang chia rẽ sâu sắc về mặt tư tưởng đến mức không thể thực hiện một số lời hứa trong chiến dịch tranh cử, chẳng hạn như nới lỏng luật phá thai hạn chế hoặc thông qua luật quan hệ đối tác dân sự cho các cặp đôi đồng giới.

Một số nhà quan sát Ba Lan tin rằng, nếu đảng PiS hợp tác với phe bảo thủ trong liên minh cầm quyền, thì những lời hứa dở dang của Thủ tướng Donald Tusk sẽ càng khó được thực hiện cho đến cuộc bầu cử Quốc hội tiếp theo dự kiến diễn ra vào cuối năm 2027. Ông Tusk sẽ không có cách nào để giải trình với cử tri trong tương lai, cũng như không thể giải trình với Liên minh châu Âu.

Trước những khó khăn phải đối mặt, ông Tusk cho biết chính phủ của ông đã sẵn sàng hành động bất chấp sự cản trở dự kiến từ Tổng thống đắc cử Karol Nawrocki.

Ông Donald Tusk ngày 2/6 cho biết, ông sẽ đề nghị Quốc hội tổ chức một cuộc bỏ phiếu tín nhiệm đối với chính phủ liên minh do ông đứng đầu, sau khi đồng minh của ông - Thị trưởng Warsaw Rafal Trzaskowski - để thua trong cuộc bầu cử. Thời điểm chính xác diễn ra cuộc bỏ phiếu tín nhiệm chưa được công bố.

Thách thức đối với chính trị châu Âu

Theo giới quan sát, chiến thắng của ông Karol Nawrocki trong cuộc bầu cử Tổng thống Ba Lan có thể làm thay đổi cán cân quyền lực tại Warsaw, ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình dân chủ và hiện đại hoá của nước này. Kết quả của cuộc bầu cử này còn phản ánh làn sóng bảo thủ đang trỗi dậy mạnh mẽ hơn trong bức tranh chính trị châu Âu, báo hiệu sự thay đổi trong mối quan hệ của Ba Lan với EU và Mỹ.

Kết quả bầu cử tại Ba Lan khiến giới lãnh đạo EU lo ngại. Trong hai năm qua, nền kinh tế lớn thứ sáu EU dưới sự điều hành của thủ tướng Donald Tusk đã trở thành một nhân tố chủ chốt trong việc hoạch định chính sách chính thống của châu Âu. EU mong muốn ông Tusk cầm quyền thành công.

Tuy nhiên, chiến thắng của ông Nawrocki theo khuynh hướng hoài nghi châu Âu khiến chính phủ của Thủ tướng Donald Tusk theo đường lối ủng hộ EU khó có thể thể cầm quyền thành công như EU kỳ vọng. Ba Lan khó có thể đóng góp được nhiều hơn và quan trọng hơn vào tiến trình phát triển của EU, thông qua các thay đổi về tư pháp hay vấn đề người di cư. EU cũng khó có thể dễ dàng và thuận lợi hơn trong việc thống nhất quan điểm và phối hợp hành động trong nội bộ để cùng ứng phó chính quyền mới ở Mỹ cũng như các đối thủ khác trên thế giới.

Chủ tịch Ủy ban châu Âu, Ursula von der Leyen cho biết hôm 2/6 rằng, EU sẽ tiếp tục "hợp tác rất tốt" với Ba Lan. Nhưng các nhà phân tích lưu ý rằng, những người bảo thủ Ba Lan coi cuộc bỏ phiếu này là cuộc trưng cầu dân ý về toàn bộ chương trình nghị sự ủng hộ EU của Thủ tướng Donald Tusk. Xét theo kết quả bỏ phiếu, thì sự ủng hộ dành cho chương trình nghị sự này của ông Donald Tusk đã không thể vượt qua được khuynh hướng hoài nghi châu Âu của ông Nawrocki.

Chiến thắng của phe dân tộc chủ nghĩa cũng là động lực cho các đảng chỉ trích EU, do Thủ tướng Italy, Giorgia Meloni, lãnh đạo và cho đường lối đi ngược lại EU của Thủ tướng Hungary Viktor Orban.

Về mối quan hệ với Mỹ, theo các nhà phân tích, ông Nawrocki nhiều khả năng sẽ chủ động làm sâu sắc thêm mối quan hệ với Mỹ theo hướng ưu tiên lợi ích song phương và chủ quyền quốc gia, phản ánh tinh thần “Làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại” mà Tổng thống Donald Trump theo đuổi. Một tháng trước, ông Trump đã đặc biệt chào đón ông Nawrocki đến Nhà Trắng. Bà Kristi Noem, Bộ trưởng An ninh Nội địa Mỹ và là đồng minh quan trọng của ông Trump, đã ca ngợi ông Nawrocki và kêu gọi người Ba Lan bỏ phiếu cho ông.

Theo các báo cáo, Mỹ hiện có khoảng 10.000 quân đồn trú tại Ba Lan. Bà Noem cho biết nếu ông Nawrocki được bầu làm Tổng thống Ba Lan, mối quan hệ quân sự giữa hai nước có thể sâu sắc hơn.

Trong bối cảnh căng thẳng xuyên Đại Tây Dương giữa Mỹ và EU ngày càng gia tăng trong thời gian gần đây, mối quan hệ giữa ông Nawrocki và Mỹ cũng có thể khiến cho châu Âu lo ngại.

Về chính sách đối với Ukraine, ông Nawrocki vẫn bày tỏ sự ủng hộ đối với nước này trong cuộc xung đột với Nga, song không tán thành việc Ukraine gia nhập NATO, cảnh báo điều này có thể khiến Ba Lan bị cuốn vào thế đối đầu trực tiếp với Nga. Ông Nawrocki cũng đặt dấu hỏi về tính bền vững của các khoản viện trợ dài hạn. Trong bối cảnh dư luận trong nước ngày càng mệt mỏi với cuộc chiến và gánh nặng viện trợ, quan điểm của ông Nawrocki, với tư cách Tổng tư lệnh nước này, có thể báo hiệu sự chuyển hướng chính sách của Ba Lan từ hậu thuẫn toàn diện sang ủng hộ có điều kiện đối với Ukraine.

Các nhà phân tích dự đoán dù ông Nawrocki trở thành Tổng thống mới của Ba Lan, nhưng thực trạng chính trị - xã hội ở đất nước này sẽ tiếp tục được duy trì ổn định như hiện nay ít nhất cho tới cuộc bầu cử Quốc hội định kỳ tới vào năm 2027. Tuy nhiên, căng thẳng trong quan hệ giữa Tổng thống đắc cử Nawrocki và Thủ tướng Donald Tusk nếu kéo dài có thể khiến Ba Lan rơi vào thế bế tắc lập pháp, ảnh hưởng đến khả năng ứng phó với các thách thức như khủng hoảng Ukraine, an ninh năng lượng và phục hồi kinh tế của nước này.