Trump đang lặp lại kịch bản “Chiến tranh giữa các vì sao”?

Trung Quốc tiếp tục khiến thế giới phải ngạc nhiên với những thành tựu nhanh chóng, đặc biệt là trong lĩnh vực khoa học công nghệ. Mô hình trí tuệ nhân tạo mới Deep Seek đã có màn ra mắt án tượng, trở thành chủ đề nóng trong cộng đồng khoa học công nghệ thời gian gần đây. Mô hình này đặt ra thách thức thực sự cho ứng dụng Chat GPT của Mỹ, trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng khốc liệt.

Mặc dù nói rằng mô hình ứng dụng của Trung Quốc đã hoàn toàn vượt qua mô hình của Mỹ, hoặc chấm dứt sự thống trị của mô hình của Mỹ, là không chính xác nhưng màn trình diễn của DeepSeek rất ấn tượng, cả về hiệu quả lẫn tốc độ trên quy mô toàn cầu. Dấu hiệu này rõ ràng cho thấy một sự thay đổi lớn đang diễn ra trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo.

DeepSeek và Stargate

Những tác động của Mô hình ứng dụng mới của Trung Quốc, cũng như sự náo động, sợ hãi và lo ngại mà nó gây ra cho các nhà hoạch định chính sách và thị trường, là một lời cảnh báo: công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo, không phải là nhân tố thứ yếu mà là nhân tố tiên phong trong cuộc xung đột Mỹ - Trung.

Mới đây, chính quyền của Tổng thống Donald Trump đã công bố chiến lược cạnh tranh mới với Trung Quốc, có mật danh là "Stargate", nhằm mục đích duy trì sự thống trị về công nghệ của Mỹ và cản trở Trung Quốc vươn lên dẫn đầu.

Điều đáng chú ý là việc lựa chọn cái tên này có ý nghĩa lịch sử sâu sắc, gợi nhớ đến chiến lược “Chiến tranh giữa các vì sao” do chính quyền Tổng thống Ronald Reagan phát động cách đây gần 4 thập kỷ - như một phần của cuộc đối đầu công nghệ với Liên Xô nhằm giành lợi thế ngoài vũ trụ.

Tình huống này đang được lặp lại, mặc dù những người tham gia, phương tiện và bối cảnh của cuộc xung đột là khác nhau nhưng bản chất của cuộc xung đột vẫn không thay đổi, đó là sự tranh giành vị trí đứng đầu. Sự khác biệt cơ bản lần này là cạnh tranh không còn giới hạn ở không gian địa lý hay quân sự mà đã trở thành cạnh tranh trong lĩnh vực công nghệ và chính trị. Cán cân quyền lực toàn cầu sẽ được xác định thông qua ưu thế công nghệ chứ không phải thông qua địa chính trị truyền thống trước đây.

Khác với Liên Xô gặp khó khăn về kinh tế vào cuối những năm 1970, Trung Quốc ngày nay có nền kinh tế linh hoạt và công nghệ tiên tiến, không còn là một cỗ máy bắt chước đơn thuần mà đã trở thành nước tiên phong trong quá trình đổi mới, bứt phá vượt qua những hạn chế của Mỹ và phương Tây, đạt được những thành tựu công nghệ chưa từng có.

Do Mỹ thống trị ngành công nghiệp xử lý AI, vốn được kiểm soát bởi các công ty như Nvidia, nên Trung Quốc phải đối mặt với những thách thức đáng kể trong việc phát triển các mô hình AI tiên tiến. Đặc biệt, kể từ khi Washington áp đặt các hạn chế nghiêm ngặt nhằm ngăn chặn việc xuất khẩu chip sang công ty Trung Quốc, điều này gây ra một trở ngại đáng kể cho tham vọng công nghệ của họ.

Phương trình phức tạp

Việc phát triển các mô hình AI mạnh mẽ đòi hỏi số lượng lớn chip tiên tiến - bộ xử lý đồ họa (GPU) như Nvidia H100 - là những chip bị hạn chế xuất khẩu do các công ty Mỹ kiểm soát, nhưng rào cản đó không đủ để ngăn cản bước tiến của Trung Quốc.

Công ty Trung Quốc có nguồn cung cấp chip như vậy rất hạn chế, nhưng họ đã bù đắp bằng cách phát minh ra các kỹ thuật đào tạo mang tính cách mạng, điển hình như lượng tử hóa, giúp giảm bộ nhớ và mức tiêu thụ điện năng mà không làm giảm chất lượng mô hình, giúp hiệu quả của mô hình tăng lên gấp nhiều lần và nó chỉ sử dụng 1% tài nguyên mà các công ty lớn như Open AI, Microsoft và Google dựa vào.

Điều đáng ngạc nhiên không chỉ là khả năng phát triển những mô hình này của Trung Quốc mà còn là cách tiếp cận mà nước này áp dụng sau khi đạt được bước đột phá mới. Thay vì độc quyền về công nghệ, các công ty Trung Quốc đã quyết định cung cấp các mô hình này dưới dạng mã nguồn mở, nghĩa là bất kỳ thực thể nào, dù là học thuật hay công nghiệp, giờ đây đều có thể sử dụng các công nghệ này mà không bị hạn chế.

Sự thay đổi này đặt ra những thách thức thực sự cho các công ty như OpenAI, vì giờ đây khi các giải pháp thay thế hiệu quả hơn được cung cấp miễn phí cho mọi người, nó có thể dẫn đến việc đánh giá lại giá trị thị trường của các mô hình khép kín mà các công ty công nghệ lớn dựa vào.

Do đó, không có gì ngạc nhiên khi thị trường công nghệ Mỹ đã mất gần 2 nghìn tỷ USD giá trị thị trường, riêng Nvidia ước tính thiệt hại lên tới gần 600 triệu USD.

Không giống như các mô hình như ChatGPT tốn hàng tỷ USD để đào tạo, công ty Trung Quốc vận hành mô hình Deep Seek chỉ chi 6 triệu USD để hoàn thành khóa đào tạo, chỉ bằng 1/1000 chi phí của OpenAI.

Bá chủ công nghệ

Từ xa xưa, sự cạnh tranh giữa các cường quốc không chỉ giới hạn ở các cuộc đối đầu quân sự hay chạy đua vũ trang truyền thống mà thực chất là cuộc cạnh tranh về khả năng định hình tương lai, thông qua việc sở hữu những công cụ mới nhất do công nghệ hiện đại quyết định.

Ngày nay, trí tuệ nhân tạo đang định hình lại cuộc xung đột, chuyển trung tâm quyền lực từ địa lý quân sự sang chủ quyền kỹ thuật số. Trong thế kỷ 21, sự cạnh tranh này trở nên phức tạp hơn. Các công nghệ tiên tiến - mà đại diện là trí tuệ nhân tạo - đã trở thành yếu tố quyết định trong việc định hình lại cán cân quyền lực quốc tế.

Dự án Stargate do Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố là biểu hiện của động lực mới này. Đây không chỉ là khoản đầu tư khổng lồ lên tới 500 tỷ USD mà còn là đặt cược chiến lược vào sự thống trị về công nghệ.

Ngoài việc công bố mục tiêu kinh tế là cung cấp gần 100.000 việc làm, dự án còn là một động thái địa chính trị mang âm hưởng công nghệ nhằm đảm bảo ưu thế của Mỹ trong cuộc đua toàn cầu về trí tuệ nhân tạo, trước sự phát triển vượt bậc của Trung Quốc trong lĩnh vực này.

Trong khi Washington áp dụng chiến lược chiến tranh tiêu hao kinh tế chống lại Liên Xô vào những năm 1980 thông qua chương trình "Chiến tranh giữa các vì sao", có vẻ như Washington đang lặp lại chiến lược này ngày nay, nhưng với một cách tiếp cận phức tạp hơn, một mặt bị giới hạn bởi tốc độ, mặt khác những hạn chế của toàn cầu hóa khiến các chính sách ngăn chặn không thể thực hiện được, buộc Washington phải sử dụng các biện pháp khác. Chẳng hạn như ngăn chặn sự tiến bộ của Trung Quốc thông qua các chính sách phủ nhận (nghĩa là không cho Trung Quốc tiếp cận các nguồn tài nguyên công nghệ như chất bán dẫn).

Tất nhiên, kế hoạch này sẽ đẩy Bắc Kinh vào một cuộc chạy đua vũ trang kỹ thuật số có thể làm cạn kiệt tài nguyên của nước này, hoặc có thể mở đường cho những đột phá công nghệ chưa từng có.

Trung Quốc về cơ bản khác với Liên Xô, nơi có mô hình kinh tế tập trung trì trệ và quản lý kém. Bắc Kinh đang theo đuổi một mô hình kinh tế linh hoạt dựa trên sự đổi mới được hỗ trợ tập trung, trong đó sự hướng dẫn của chính phủ được kết hợp với động lực thị trường, khiến nước này có nhiều khả năng biến thách thức thành cơ hội chiến lược hơn.

Nhưng câu hỏi đặt ra vẫn là: Liệu Stargate có trở thành công cụ hữu hiệu để Washington thắt chặt kiểm soát tương lai kỹ thuật số của mình hay không? Hay nó sẽ đẩy nhanh sự tan rã của trật tự thế giới hiện tại? Khi các thế lực mới xuất hiện có thể phá vỡ sự độc quyền về công nghệ, phải chăng chúng ta đang đứng trước một trật tự thế giới mới, đặc biệt là với tốc độ và sức mạnh của công nghệ trí tuệ nhân tạo?

Tầm quan trọng chiến lược của cuộc chạy đua vũ trang kỹ thuật số Trung - Mỹ không chỉ là việc củng cố sự thống trị ở một khu vực mà gây bất lợi cho các khu vực khác, mà nó phản ánh sự thay đổi cơ bản về bản chất của xung đột địa chính trị. Bất cứ ai có khả năng phát triển trí tuệ nhân tạo tiên tiến nhất sẽ có tác động không chỉ giới hạn ở lĩnh vực công nghệ, mà còn mở rộng sang nền kinh tế toàn cầu, kế hoạch quân sự và quản trị kỹ thuật số.

Trung Quốc, quốc gia đã đầu tư rất nhiều vào trí tuệ nhân tạo trong thập kỷ qua, có thể coi Stargate là một nỗ lực của Mỹ nhằm kiềm chế và hạn chế tham vọng công nghệ của mình, buộc nước này phải tái lập chiến lược để đáp ứng thách thức này.

Ngày nay, nó không chỉ là một cuộc cạnh tranh về công nghệ mà còn là sự định hình lại sâu sắc trật tự toàn cầu. Chỉ riêng ưu thế quân sự không còn là sự đảm bảo chính cho sự thống trị, sức mạnh tính toán. Dữ liệu lớn đã trở thành công cụ gây ảnh hưởng thực sự trong thế kỷ 21.

Chương trình Stargate không chỉ là một khoản đầu tư khổng lồ mà còn là một phương trình chiến lược sẽ vẽ lại cán cân quyền lực, mở ra cánh cửa cho một vòng cạnh tranh mới để giành vị trí thống trị công nghệ toàn cầu. Đối với Mỹ, kế hoạch này thể hiện một phép thử nhằm duy trì vai trò lãnh đạo toàn cầu của nước này, trong khi Trung Quốc tìm cách chứng tỏ khả năng cạnh tranh và thách thức của mình.

Mặc dù khả năng cuộc cạnh tranh này phát triển thành xung đột quân sự trực tiếp vẫn còn nhỏ, nhưng vẫn tồn tại khả năng này và tác động của nó đối với người dùng có thể trực tiếp và rõ ràng hơn, đặc biệt nếu các cuộc tấn công mạng leo thang.

Đầu tháng 2/2025, Deep Seek đã có lúc ngừng hoạt động trong vài giờ trước khi hoạt động trở lại và điều tương tự cũng xảy ra với ChatGPT. Mặc dù nguyên nhân thực sự của những lần ngừng hoạt động này vẫn chưa được xác định, nhưng giả thuyết cho rằng, cả hai bên đã tiến hành các cuộc tấn công mạng nhằm vào nhau. Cuộc cạnh tranh công nghệ này sẽ đưa chúng ta đến đâu? Không ai biết chắc chắn, nhưng thế giới đang theo dõi và tương lai đang được định hình lại ngay trước mắt chúng ta.