Nhật Bản muốn tăng thuế du lịch vì quá tải du khách
Chính phủ Nhật Bản cân nhắc tăng thuế du lịch quốc tế, nhằm giải quyết vấn đề quá tải du khách nước ngoài trong những năm gần đây.
Nhật Bản muốn hủy bỏ mua sắm miễn thuế
Trước áp lực gia tăng đối với ngân sách công và trong bối cảnh cuộc bầu cử Thượng viện sẽ diễn ra vào tháng 7, chính phủ Nhật Bản và đảng Dân chủ Tự do (LDP) cầm quyền đang xem xét các biện pháp tăng nguồn thu quốc gia mà không tạo thêm gánh nặng cho người dân trong nước. Hai đề xuất đáng chú ý là hủy bỏ chính sách mua sắm miễn thuế và tăng thuế xuất cảnh đối với du khách nước ngoài. Các nghị sĩ cho rằng các chính sách này sẽ giúp giảm bớt vấn đề “du lịch quá tải” tại các thành phố nổi tiếng và ngăn chặn hành vi trục lợi từ chính sách miễn thuế. Tuy nhiên, một số ý kiến lo ngại rằng các biện pháp này có thể gây tổn hại cho ngành du lịch và bán lẻ.
Bộ Tài chính Nhật Bản gần đây công bố rằng trong năm tài khóa 2024, “Thuế Du khách Quốc tế” (hay còn gọi là thuế xuất cảnh) đã đạt mức cao kỷ lục với tổng cộng 48,1 tỷ yên (khoảng 330 triệu USD). Sự gia tăng này chủ yếu nhờ vào số lượng du khách nước ngoài đến Nhật Bản tăng mạnh, được thúc đẩy bởi đồng yên suy yếu và số lượng đường bay quốc tế tăng. Mặc dù du khách nước ngoài mang lại nguồn thu đáng kể, nhưng lo ngại về tác động của “du lịch quá tải” ngày càng lớn trong nước.
Gần đây, một số nghị sĩ thuộc Đảng Dân chủ Tự do Nhật Bản (LDP) đã đệ trình một bản đề xuất lên Chủ tịch Hội Đồng nghiên cứu Chính sách Itsunori Onodera và Chủ tịch Ủy ban Thuế của LDP Yoichi Miyazawa, trong đó đề xuất “nguyên tắc hủy bỏ chế độ miễn thuế”. Bản đề xuất chỉ ra rằng năm 2024, Nhật Bản đón 36,87 triệu du khách nước ngoài, lập kỷ lục mới. Chính sách hiện tại cho phép du khách nước ngoài được miễn thuế tiêu thụ khi mua sắm, dẫn đến tình trạng một số cá nhân lợi dụng để mua bán lại kiếm lời. Nhóm nghiên cứu chính sách cho rằng “chế độ miễn thuế cho du khách nước ngoài đã hoàn thành sứ mệnh lịch sử và nên bị hủy bỏ”.
Việc miễn trừ này được đưa ra cách đây nhiều thập kỷ để thúc đẩy chi tiêu của du khách quốc tế. Quy định này cho phép du khách nước ngoài khi mua hàng hóa có giá trị hơn 5.000 yen (35 USD) từ các nhà bán lẻ được chỉ định sẽ không phải trả thuế tiêu thụ 10%, với điều kiện các mặt hàng đó được mang ra nước ngoài.
Nhưng trên thực tế, hệ thống này ngày càng bị khai thác để bán lại trái phép và trốn thuế. Trong năm tài chính 2022, có chín cá nhân đã mua sản phẩm miễn thuế nhưng không mang theo hàng hóa khi rời khỏi Nhật Bản, nghĩa là họ đã không nộp 340 triệu yên (2,4 triệu đô la) tiền thuế tiêu dùng, theo báo cáo của Hội đồng Kiểm toán.
Sự gia tăng du lịch trong nước cũng đã khuếch đại những tác động về mặt tài chính. Theo ước tính của chính phủ, trong số 8,1 nghìn tỷ yên mà du khách nước ngoài chi tiêu vào năm 2024, khoảng 2,4 nghìn tỷ yên đã được chi cho việc mua sắm miễn thuế, mặc dù các quan chức thừa nhận rằng con số chính xác vẫn chưa chắc chắn.
Thực tế, Nhật Bản đã phát hiện vấn đề này và dự kiến từ tháng 11 năm 2026 sẽ áp dụng “chế độ hoàn thuế”, tức là du khách đến Nhật Bản sẽ phải trả toàn bộ 10% thuế khi mua hàng và nộp đơn xin hoàn thuế tại sân bay sau khi xuất trình hàng hóa cho hải quan, tương tự như các hệ thống được sử dụng ở các quốc gia như Pháp và Italia.
Người đầu tiên đề xuất hủy bỏ chế độ miễn thuế trong Quốc hội là nhà lập pháp Hạ viện, cựu Thứ trưởng Tài chính Kenji Nakanishi, thuộc Đảng Dân chủ Tự do. Vào năm 2024, ông Nakanishi đăng bài trên mạng xã hội ủng hộ việc hủy bỏ miễn thuế và nhận được nhiều bình luận ủng hộ. Vào tháng 12 cùng năm, ông chất vấn vấn đề này tại Ủy ban Tài chính và Tiền tệ Hạ viện, sau đó nhận được sự ủng hộ không chỉ từ nội bộ LDP mà cả từ các nghị sĩ của đảng khác.
“Chúng ta không nên định giá thấp điểm bán hàng chính của chúng ta. Tôi muốn khách du lịch nước ngoài hiểu được giá trị thực sự của Nhật Bản, tôi không muốn họ đến chỉ vì giá rẻ”.
Các nhà bán lẻ thì cho rằng sự thay đổi này có thể làm giảm nhu cầu của người tiêu dùng và làm quá tải nhân viên sân bay. Nhưng các nhà hoạch định chính sách cho rằng cải cách này là cần thiết để khôi phục sự công bằng và bảo vệ doanh thu thuế.
Tăng thuế xuất cảnh
Chính phủ Nhật Bản cũng đang xem xét điều chỉnh tăng thuế du lịch với khách quốc tế. Động thái này cũng được cho là ít gây phản ứng trong nước nhưng có thể mang lại nguồn thu đáng kể cho đất nước và đồng thời giúp ngăn chặn tình trạng du lịch quá tải. Nội dung này nhiều khả năng sẽ được đưa vào dự thảo cải cách thuế trình Quốc hội tại kỳ họp bất thường cuối năm nay.
Chính phủ Nhật Bản đang cân nhắc tăng thuế xuất cảnh hay còn gọi là thuế du lịch quốc tế lên gấp 3 đến 5 lần. Hiện tại mức thuế này là 1.000 Yên và sẽ được tăng lên 3.000 - 5.000 Yên (tương đương 510.000 - 850.000 đồng), bắt buộc đối với cả công dân nước ngoài và Nhật Bản khi rời khỏi Nhật Bản.
Một thượng nghị sĩ LDP cho biết: nếu tăng thuế xuất cảnh lên 5.000 yên, doanh thu thuế sẽ tăng từ 49 tỷ yên lên khoảng 250 tỷ yên”.
Theo Japan Times, trong cuộc họp Quốc hội vào tháng 5, Thủ tướng Nhật Bản Shigeru Ishiba bày tỏ ủng hộ tăng thuế xuất cảnh, với lý do mức thuế của Nhật Bản thấp hơn nhiều so với các quốc gia và vùng lãnh thổ khác.
Mỹ tính phí khoảng 3.200 yên, Australia khoảng 6.400 yên. trong khi mức phí của Hồng Kông, Trung Quốc là khoảng 2.200 yên. Đồng yên rẻ, nhiều chính sách ưu tiên dành cho du khách đã thúc đẩy tăng trưởng du lịch Nhật Bản trong những năm gần đây. Điều này đang gây áp lực lớn lên nhiều sân bay, hệ thống giao thông và các điểm tham quan nổi tiếng của Nhật Bản. Một số địa điểm không thể đáp ứng kịp số lượng du khách ngày càng đông, dẫn đến tình trạng quá tải, ảnh hưởng đến trải nghiệm của khách du lịch và cuộc sống của người dân địa phương.
Một số nhà phân tích cho rằng các chính sách này xuất phát từ cả yếu tố kinh tế, xã hội và chính trị. Nhiều người Nhật Bản tỏ ra bất bình vì du khách nước ngoài và người nhập cư được hưởng các ưu đãi. Họ cho rằng cơ sở hạ tầng trong nước được xây dựng từ thuế của người dân, nhưng du khách nước ngoài được hưởng lợi mà không phải trả phí tương ứng, điều này là không công bằng. Ngoài ra, lượng du khách nước ngoài tăng mạnh gây ra vấn đề “du lịch quá tải”.
Chính phủ Nhật Bản muốn thông qua các biện pháp này để đáp lại những chỉ trích từ dân chúng, thể hiện lập trường “ưu tiên quyền lợi người dân và yêu cầu người nước ngoài chịu chi phí thuế tương ứng” nhằm giành sự ủng hộ chính trị. Chính phủ cũng muốn thay đổi mô hình thu hút du khách bằng ưu đãi miễn thuế trước đây, buộc du khách nước ngoài chịu nghĩa vụ thuế và “chuẩn hóa” các hoạt động của họ tại Nhật Bản. Các quan chức chính phủ cho rằng nguồn doanh thu bổ sung này sẽ được dùng để cải thiện cơ sở hạ tầng liên quan đến du lịch.
Lo ngại du khách bị “đuổi khéo”?
Những biện pháp mới như thuế xuất cảnh, hủy bỏ miễn thuế của Nhật Bản đang gây ra nhiều tranh cãi. Mặc dù các chính sách này có thể giúp tăng thu ngân sách và kiểm soát dòng khách, song lại đặt ra nguy cơ làm suy giảm sức hút của quốc gia như điểm đến du lịch, ảnh hưởng trực tiếp đến nền kinh tế phụ thuộc vào chi tiêu của du khách nước ngoài.
Tuy nhiên, các biện pháp này cũng gây ra nhiều tranh cãi. Người ta lo ngại rằng các chính sách này “sẽ khiến lượng du khách giảm”. Những năm gần đây, số lượng du khách đến Nhật Bản liên tục lập kỷ lục mới, với nhiều du khách chú trọng vào tính kinh tế và môi trường sạch sẽ hơn là tiêu dùng xa xỉ. Họ rất nhạy cảm với chính sách hoàn thuế, việc hủy bỏ miễn thuế có thể có thể khiến họ xem xét lại ngân sách tiêu dùng và kế hoạch hành trình tại Nhật Bản. Trong ngắn hạn, các chính sách như thuế xuất cảnh có thể mang lại nguồn thu, nhưng về lâu dài, ngành du lịch và các ngành liên quan phụ thuộc vào du khách nước ngoài sẽ bị ảnh hưởng.
“Có thể sẽ có một số tác động, nhưng nhiều du khách nước ngoài cho rằng miễn thuế không phải là yếu tố quan trọng, nên tôi nghĩ ảnh hưởng tổng thể sẽ hạn chế.”
Trước Nhật Bản, không phải không có tiền lệ. Vào ngày 1 tháng 1 năm 2021, sau khi giai đoạn chuyển tiếp Brexit kết thúc, vương quốc Anh đã hủy bỏ chính sách miễn thuế cho du khách nước ngoài làm suy yếu nghiêm trọng sức hấp dẫn của Anh như một điểm đến mua sắm toàn cầu.
Du khách rút ngắn thời gian lưu trú ở Anh để tận hưởng việc mua sắm ở Paris, Milan, Rome hoặc Madrid khiến doanh số bán hàng tại các cửa hàng xa xỉ và khu mua sắm cao cấp của nước Anh giảm mạnh. Anh Quốc đã để mất hàng tỷ USD vào tay các đối thủ cạnh tranh.
Tuy nhiên, Bộ Tài chính Anh cho biết chính sách hoàn thuế khiến chính phủ mất hơn 2 tỷ bảng Anh mỗi năm, do đó không có kế hoạch đưa ra chính sách miễn thuế mới. Các nhà phân tích Anh cho rằng quyết định này bỏ qua các nguyên tắc cốt lõi của kinh tế học hành vi, khả năng cạnh tranh quốc tế và tác động đến ngành, khiến Anh chịu thiệt hại, mất kết nối với các đối thủ cạnh tranh và ngày càng kém hấp dẫn với du khách chi tiêu cao.
Ngoài vương quốc Anh, theo Euronews, hiện mới chỉ có Na Uy là điểm đến châu Âu mới nhất áp dụng thuế du lịch. Vào ngày 5 tháng 6, Quốc hội Na Uy thông qua dự luật cho phép các khu vực “chịu ảnh hưởng lớn từ du lịch” áp thuế 3% đối với du khách lưu trú qua đêm để đối phó với áp lực về “du lịch quá tải”.
Biến trường học bỏ hoang thành địa điểm du lịch
Dù các biện pháp mới của chính phủ Nhật Bản còn gây tranh cãi, nhưng nhiều sáng kiến đã cho thấy tiềm năng thu hút du khách trong khi vẫn bảo tồn và phát huy giá trị của các di sản kiến trúc bị lãng quên. Một trong những ví dụ tiêu biểu là công ty tổ chức sự kiện Undokai, đơn vị đã tận dụng hàng ngàn ngôi trường bỏ hoang trên khắp Nhật Bản trong hai thập kỷ qua để biến chúng thành những điểm đến trải nghiệm giáo dục độc đáo, hấp dẫn đối với du khách.
Mặc bộ đồng phục học sinh và ngồi ngay ngắn tại bàn học, anh Jason Wu, một kỹ sư phần mềm 29 tuổi đến từ New York và một số du khách khác đang nhập vai những học sinh trung học Nhật Bản. Đây là lần thứ 10 anh đến Nhật Bản và rất thích thú với hoạt động này.
Ngôi trường mà anh Wu cùng vợ mình chị Parina Kaewkrajang và hàng chục du khách nước ngoài khác đang trải nghiệm vốn là Trường Trung học Kameyama ở thị trấn Kimitsu, tỉnh Chiba, đã bị bỏ hoang từ năm 2020 do tình trạng thiếu học sinh, hậu quả rõ rệt của già hóa dân số và tỷ lệ sinh thấp tại Nhật Bản.
Thay vì để công trình này rơi vào cảnh hoang phế, công ty tổ chức sự kiện mang tên Undokai đã cải tạo nó thành một địa điểm trong hệ thống “Trường trung học Kimino” , một hoạt động du lịch mới lạ dành cho du khách yêu thích văn hóa học đường Nhật Bản.
Với mức giá khoảng 35.000 yên (hơn 6 triệu đồng), du khách được tham gia đầy đủ các hoạt động thường nhật trong một ngày học tại Nhật: học thư pháp, chơi kéo co, diễn tập động đất, ăn trưa tại lớp và dọn dẹp lớp học trước khi ra về. Mô hình này đặc biệt thu hút những người hâm mộ anime – thể loại giải trí mà hình ảnh trường học Nhật Bản thường được lý tưởng hóa.
"Nhiều bộ hoạt hình sẽ mô tả cuộc sống ở trường học là phần lý tưởng trong tuổi thơ của bạn. Đó là một kiểu hoài niệm mà chúng tôi muốn tự mình trải nghiệm".
Sự kết hợp giữa hoài niệm văn hóa và tận dụng cơ sở hạ tầng cũ mở ra hướng đi sáng tạo trong việc tái sử dụng các công trình bị bỏ hoang – một bài toán nan giải đối với nhiều vùng nông thôn tại Nhật Bản.
Theo số liệu của Chính phủ, gần 6.500 trường học trên khắp quốc gia này đã đóng cửa trong hai thập kỷ qua. Thị trấn Kimitsu, vốn nổi tiếng với dâu tây và suối nước nóng – cũng không tránh khỏi xu hướng này. Tour du lịch trường học bị bỏ hoang đã đem lại luồng sinh khí mới cho địa phương.
Giữa làn sóng du lịch tăng trưởng mạnh nhờ đồng yên yếu, chính phủ Nhật Bản cũng đang khuyến khích du khách khám phá các khu vực ngoài Tokyo và Kyoto, những nơi đang đối mặt với tình trạng quá tải. Mô hình trường học trải nghiệm tại Kimino là một giải pháp sáng tạo giúp lưu giữ quá khứ và kết nối cộng đồng địa phương và thế giới.
Chính phủ Nhật Bản đặt mục tiêu đón 60 triệu lượt khách quốc tế vào năm 2030, tăng 70% so với năm 2024. Để hiện thực hóa mục tiêu này, Nhật Bản sẽ cần cân nhắc kỹ giữa việc tăng nguồn thu và duy trì môi trường du lịch thân thiện, hợp lý về chi phí, để tránh tình trạng quá tải mà vẫn là một điểm đến hấp dẫn với du khách quốc tế.
