Xung đột Nga – Ukraine: Khi niềm tin chưa đủ

Nga, Ukraine trao đổi tù binh chiến tranh

Bộ Quốc phòng Nga ngày 10/6 thông báo nước này đã trao đổi nhóm tù binh thứ hai với Ukraine theo thỏa thuận đạt được sau đàm phán tại Istanbul. Các quân nhân Nga nói trên đang ở Belarus, được hỗ trợ tâm lý cùng y tế trước khi về nước để điều trị và phục hồi tại các cơ sở quân y.

Cùng ngày, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky xác nhận đợt trao đổi tù binh với Nga trong một tuyên bố trên Telegram. Cả Nga và Ukraine đều không công bố số lượng tù binh được trao đổi trong đợt này. Trước đó, ngày 9/6, hai nước đã trao đổi nhóm tù binh dưới 25 tuổi và cũng không công bố số lượng.

Sau cuộc đàm phán ngày 2/6 tại Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ, Nga và Ukraine đã nhất trí trao đổi ít nhất 1.200 tù binh mỗi bên, chủ yếu là những người trẻ tuổi và bị thương nặng, cũng như đồng ý hồi hương hàng nghìn thi thể binh sĩ thiệt mạng. Cuộc trao đổi sẽ diễn ra theo nhiều giai đoạn và là sự kiện có quy mô lớn nhất kể từ khi chiến sự nổ ra.

Ukraine trì hoãn nhận thi thể quân nhân

Trao đổi tù binh chiến tranh là một trong số ít vấn đề mà Nga và Ukraine tìm được tiếng nói chung, sau khi hai bên trải qua nhiều vòng đàm phán nhưng chưa thống nhất được các điều khoản để hướng tới lệnh ngừng bắn. Ngoài việc trao đổi tù binh, tại vòng đàm phán trực tiếp lần thứ hai diễn ra tại Istanbul vào ngày 2/6, Nga cũng thông báo sẽ trao trả thi thể của hơn 6.000 binh sĩ Ukraine như một cử chỉ nhân đạo đơn phương. Ngày 7/6, Nga đã đưa hơn 1.200 thi thể đến địa điểm để trao trả cho Ukraine, nhưng đại diện Ukraine đã không có mặt tại điểm bàn giao. Vậy điều gì đã xảy ra?

Người đứng đầu phái đoàn Nga, ông Vladimir Medinsky, cho biết theo thoả thuận đã đạt được, vào đêm ngày 6/6, Nga đã khởi động quá trình chuyển giao thi thể của những người lính Ukraine đã hy sinh. 1.212 thi thể đầu tiên đã được chuyển đến khu vực trao đổi, nhưng Kiev đột nhiên quyết định hoãn vô thời hạn việc tiếp nhận các thi thể và tù binh chiến tranh.

Bộ Quốc phòng Nga cũng tuyên bố Moscow sẵn sàng thực hiện các thỏa thuận đạt được tại Istanbul. Trung tướng Alexander Zorin, thành viên đoàn đàm phán của Moscow tại Istanbul, ngày 8/6 cho biết các đoàn tàu chở thi thể binh sĩ Ukraine cũng đã bắt đầu di chuyển tới điểm trao đổi tại khu vực biên giới sau đợt đầu tiên gồm hơn 1.200 thi thể quân nhân Ukraine được chuyển tới địa điểm chỉ định.

Phản ứng về việc Ukraine trì hoãn tiếp nhận thi thể quân nhân, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov lưu ý rằng cho đến nay Kiev đã đưa ra nhiều lời bào chữa khác nhau, nhưng chúng rất khó tin.

Còn người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga, Maria Zakharova, chỉ trích việc Kiev từ chối nhận lại thi thể binh sĩ, tuyên bố rằng giới lãnh đạo Ukraine “không cần đến người dân của mình, dù còn sống hay đã chết.”

Trong khi đó, Ukraine bác bỏ cáo buộc của Nga. Cơ quan Điều phối Xử lý Tù binh Chiến tranh của Ukraine cho biết hai nước đã đồng ý trao đổi binh lính bị thương nặng và binh lính trẻ nhưng chưa thống nhất về thời điểm trao đổi thi thể quân nhân tử trận, khẳng định việc trao đổi tù nhân chiến tranh và thi thể binh lính là những quá trình riêng biệt. Kiev cũng đưa ra lý do chưa thể xác minh danh tính phần lớn số thi thể mà Nga trao trả, đồng thời nghi ngờ một số người có thể không phải binh sĩ Ukraine.

Sau đó, trong một tuyên bố trên Telegram vào ngày 8/6, người đứng đầu Cơ quan Tình báo Quốc phòng Ukraine Kyrylo Budanov cho biết Kiev sẽ nhận được các thi thể “theo kế hoạch” vào tuần thứ hai của tháng 6: “Chúng tôi đang tuân thủ chặt chẽ các thỏa thuận đã đạt được tại Istanbul. Ai, khi nào và cách trao đổi như thế nào không phải là quyết định của riêng ai. Việc chuẩn bị cẩn thận đang được tiến hành. Áp lực và thao túng là không thể chấp nhận được ở đây”.

Vì sao Ukraine trì hoãn nhận thi thể quân nhân?

Mặc dù người đứng đầu Cơ quan Tình báo Quốc phòng Ukraine Kyrylo Budanov đã tuyên bố như vậy, nhưng cho tới nay vẫn chưa có gì chắc chắn Kiev sẽ thực hiện việc tiếp nhận và trao trả thi thể quân nhân. Theo truyền thông Nga, những lời giải thích của Kiev về sự chậm trễ trong việc trao đổi nhìn chung nghe có vẻ khá khó hiểu: Moscow bị cáo buộc “gây sức ép thông tin và cố gắng đơn phương áp đặt các thông số của quá trình trao đổi”, trong khi ý định tiến hành một cuộc trao đổi như vậy đã được xác nhận. Trong khi đó, giới quan sát đánh giá việc Ukraine từ chối tiếp nhận hơn 6.000 thi thể binh sĩ do Nga trao trả cho thấy sự căng thẳng không chỉ về chính trị mà cả về kinh tế và tâm lý chiến tranh.

Theo truyền thông Nga, rõ ràng, đề xuất của phái đoàn Nga tại Istanbul về việc trao trả 6.000 thi thể quân nhân tử trận cho Ukraine cùng với một cuộc trao đổi tù binh chiến tranh quy mô lớn đã khiến Kiev bất ngờ. Có lẽ Ukraine chỉ đơn giản là không muốn hành động theo chương trình nghị sự do Moscow đề xuất. Nhưng cũng có thể họ sợ con số 6.000 thi thể quân nhân có thể làm dấy lên nghi ngờ về những tuyên bố trước đó rằng Nga đang phải chịu tổn thất lớn hơn Lực lượng vũ trang Ukraine.

Nhà phân tích quân sự kiêm tổng biên tập tạp chí Quốc phòng Igor Korotchenko nói với TASS rằng việc Tổng thống Ukraine Zelensky từ chối tiếp nhận thi thể của 6.000 quân nhân Ukraine xuất phát từ nỗi sợ ảnh hưởng đến chính trị và danh tiếng của ông.

Trong khi đó, một số ý kiến khác cho rằng Kiev đang trì hoãn tiếp nhận thi thể quân nhân tử trận vì lo ngại gánh nặng tài chính. Luật pháp Ukraine quy định mỗi gia đình binh sĩ tử trận được nhận khoảng 15 triệu hryvnia, tương đương khoảng 362.000 USD, trong đó ba khoản được trả ngay lập tức và phần còn lại - trong ba năm.

Theo tính toán của ấn phẩm “Strana.ua” của Ukraine, việc trả lại thi thể của 6.000 quân nhân sẽ có nghĩa là chính quyền Ukraine cần phải trả cho gia đình họ 90 tỷ hryvnia, tương đương 2,1 tỷ USD, hay khoảng 10% ngân sách quân sự của nước này trong năm 2025. Bộ trưởng Tài chính Ukraine Serhiy Marchenko từng tuyên bố tại Quốc hội nước này rằng ngân sách năm 2025 không có đủ tiền cho quân đội và do đó sẽ được sửa đổi và việc tiếp nhận thi thể quân nhân sẽ khiến ngân sách quốc phòng vốn đã thâm hụt càng thêm áp lực.

Nga chuẩn bị cho chiến dịch mùa hè

Việc trao đổi tù binh chiến tranh và hồi hương thi thể các binh sĩ tử trận là thỏa thuận cụ thể duy nhất đạt được tại các cuộc đàm phán hoà bình giữa Nga và Ukraine diễn ra hôm 2/6 tại Istanbul. Việc hai bên đến nay vẫn chưa thể đi đến đột phá hướng tới việc chấm dứt cuộc chiến kéo dài hơn ba năm qua là minh chứng cho thấy sự khác biệt lớn trong mục tiêu và lập trường cũng như thiếu tin tưởng lẫn nhau giữa các bên. Trong bối cảnh ấy, xung đột Nga – Ukraine dự kiến sẽ còn tiếp tục leo thang.

Ngày 11/6, Nga đã tiến hành một cuộc không kích dữ dội kéo dài 9 phút bằng 17 máy bay không người lái vào thành phố Kharkov lớn thứ hai của Ukraine. Cuộc tấn công đã gây ra hỏa hoạn tại 15 căn hộ của một tòa nhà chung cư 5 tầng cùng nhiều thiệt hại khác tại thành phố gần biên giới Nga.

Trước đó, rạng sáng 10/6, Nga đã thực hiện một trong những cuộc không kích lớn nhất vào các thành phố của Ukraine trong hơn ba năm xung đột, trong đó thủ đô Kiev là nơi chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Các vụ nổ được ghi nhận ở 7 quận, sau khi Nga phóng hơn 300 máy bay không người lái loại Shahed, tên lửa và máy bay không người lái mồi nhử nhắm vào thành phố. Tổng cộng, trong đợt không kích này, Nga đã phóng 499 UAV và tên lửa vào các thành phố trên khắp Ukraine, trong đó có 19 tên lửa hành trình, đạn đạo và chống radar.

Cuộc tấn công kéo dài hơn 5 giờ, chỉ là một trong số nhiều cuộc tấn công leo thang trong những tuần gần đây và diễn ra sau cuộc tấn công qua đêm lớn nhất trong cuộc chiến vào đêm Chủ nhật.

Mặc dù không phải là những cuộc tấn công đẫm máu nhất mà các thành phố Ukraine từng chứng kiến, nhưng các cuộc tấn công gần đây cho thấy sự gia tăng đáng kể về quy mô và tần suất các cuộc tấn công của Nga vào các trung tâm đô thị, đặc biệt là về số lượng các thành phố bị nhắm mục tiêu trong cùng một đêm. Chỉ riêng tháng trước đã chứng kiến 3 trong số các cuộc tấn công kết hợp có quy mô lớn nhất kể từ năm 2022, với 6 trong số 10 cuộc tấn công lớn nhất được thực hiện trong năm nay.

Theo Moscow và Tổng thống Mỹ Donald Trump, các cuộc tấn công này là hành động trả đũa cho Chiến dịch Mạng nhện, trong đó tình báo Ukraine đã lén đưa máy bay không người lái góc nhìn thứ nhất (FPV) vào Nga và phá hủy hoặc làm hư hại hàng chục máy bay chiến lược của Nga.

Tuy nhiên, theo giới quan sát, những cuộc tấn công lớn hơn này vào các thành phố của Ukraine đang được thực hiện cùng với những nỗ lực ngày càng tăng của Nga nhằm tấn công Ukraine trên diện rộng.

Sau khi chiếm lại phần lớn khu vực Kursk, nơi bị Ukraine chiếm giữ trong một cuộc tấn công bất ngờ vào mùa hè năm ngoái, Nga hiện đang tập hợp quân đội tại biên giới. Trong 6 tuần qua, họ đã tiến sâu khoảng 6 km vào khu vực Sumy lân cận của Ukraine.

Ở phía Đông, trong khi Tổng thống Ukraine Zelensky tuyên bố mặt trận Donbas đã “ổn định”, thực tế chiến trường lại cho thấy Nga đang đặt nền móng cho một cuộc tấn công mùa hè mới, lớn hơn xung quanh các thị trấn quan trọng Pokrovsk và Kostiantynivka, nơi đã hứng chịu hỏa lực đáng kể từ các cuộc ném bom của Nga trong những tuần gần đây.

Điện Kremlin cũng ám chỉ rằng họ sẽ tiến thêm một bước nữa đến khu vực Kharkov vào mùa hè. Theo một cuộc điều tra gần đây của The Economist, dữ liệu cho thấy sản lượng thuốc nổ thô cũng như máy bay không người lái và tên lửa của Nga đã tăng mạnh trong năm 2025 so với bất kỳ thời điểm nào trong năm 2024.

Khi các phương pháp chiến đấu truyền thống như pháo binh được thay thế bằng việc sử dụng máy bay không người lái, mà các nguồn tin từ cả hai bên đều khẳng định hiện gây ra bốn trong số 5 trường hợp tử vong ở tiền tuyến, các vấn đề do tình trạng thiếu đạn dược của Ukraine đã được giảm bớt. Tuy nhiên, đất nước này vẫn phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt quân số nghiêm trọng trong khi hoạt động tuyển quân của Nga đã vượt quá mục tiêu hàng tháng của Điện Kremlin trong năm nay.

Trong bối cảnh ấy, các cuộc tấn công mới nhất, dù có phải là hành động trả đũa của Moscow hay không, có vẻ như sẽ tiếp tục leo thang. Sau vòng đàm phán thứ hai tại Istanbul, triển vọng về một lệnh ngừng bắn tạm thời giữa Nga và Ukraine vẫn còn mờ mịt, chưa nói đến việc đàm phán để chấm dứt xung đột. Giới quan sát nhận định, ở giai đoạn hiện nay, các điều kiện để chấm dứt các hành động quân sự vẫn chưa chín muồi. Một mặt, Nga vẫn chưa đạt được tất cả các mục tiêu mà họ đã tuyên bố. Mặt khác, Kiev hiện vẫn chưa cạn kiệt nguồn lực để chấm dứt sự kháng cự. Ngoài ra, Liên minh châu Âu không có xu hướng chấm dứt cuộc đối đầu vũ trang dưới hình thức hiện tại, trong khi Mỹ vẫn chưa sẵn sàng gây áp lực để các bên chấp nhận các điều kiện của Nga để chấm dứt khủng hoảng. Trong bối cảnh ấy, mùa hè năm nay có vẻ sẽ là một trong những giai đoạn khốc liệt và đẫm máu nhất của cuộc chiến.