Biểu tình ở Los Angeles: Thách thức mới với nước Mỹ

Chuyện gì đang xảy ra ở Los Angeles?

Thành phố Los Angeles, bang California, Mỹ đang trải qua những ngày bất ổn chưa từng có, sau khi Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan Mỹ (ICE) tiến hành các đợt truy quét quy mô lớn nhằm vào người nhập cư không có giấy tờ. Những hình ảnh đặc vụ liên bang bắt giữ người dân ngay giữa ban ngày, trước sự chứng kiến của cộng đồng, đã châm ngòi cho làn sóng biểu tình dữ dội và phản ứng chính trị gay gắt từ giới chức địa phương. Sự kiện không chỉ phản ánh tranh cãi về chính sách nhập cư của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump, mà còn hé lộ cuộc đối đầu ngày càng sâu sắc giữa Nhà Trắng và chính quyền California - một tiểu bang vốn được xem là pháo đài của các giá trị tự do và bảo vệ cộng đồng nhập cư.

Ngày 6/6, Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan Mỹ (ICE) phối hợp cùng các cơ quan liên bang tiến hành các đợt đột kích quy mô lớn tại nhiều địa điểm ở thành phố Los Angeles, bao gồm nhà kho, cửa hàng cung cấp thiết bị gia đình và các khu dân cư tập trung đông người gốc La-tinh như Paramount và Compton. Theo Bộ An ninh Nội địa Mỹ, ít nhất 118 người nhập cư không có giấy tờ đã bị bắt giữ, trong đó có 5 người bị cáo buộc liên quan đến tội phạm hình sự.

Chỉ vài giờ sau, hàng trăm người dân đã đổ ra đường biểu tình, ban đầu tập trung tại các tòa nhà liên bang ở trung tâm thành phố và một trạm trung chuyển ở Paramount - nơi được cho là trung tâm tạm giữ người nhập cư. Những người này mang theo biểu ngữ, hô khẩu hiệu yêu cầu Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan Mỹ rời Los Angeles, và thả những người nhập cư.

Tuy nhiên, không khí biểu tình ôn hòa ban đầu đã nhanh chóng biến thành đối đầu căng thẳng. Tại nhiều điểm nóng như Compton và Paramount, người biểu tình ném đá, gạch vụn vào các xe tuần tra, trong khi lực lượng liên bang đáp trả bằng lựu đạn gây choáng, hơi cay và đạn hạt tiêu. Một số xe ô tô bị đốt cháy, trong khi đám đông tìm cách ngăn xe chở người bị bắt bằng xe đẩy hàng và pháo hoa. Chính quyền liên bang tuyên bố cuộc biểu tình là “bất hợp pháp” và cho dựng rào chắn bằng thép gai để kiểm soát đám đông.

Trước tình hình biểu tình leo thang, Tổng thống Donald Trump tuyên bố điều động 2.000 lính Vệ binh Quốc gia tới Los Angeles để thiết lập “luật pháp và trật tự”.

Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth thậm chí đe dọa triển khai thủy quân lục chiến nếu biểu tình tiếp tục lan rộng.

Động thái này lập tức bị Thống đốc bang California Gavin Newsom phản đối mạnh mẽ. Ông Newsom cáo buộc việc Tổng thống Trump triển khai 2.000 lính Vệ binh Quốc gia tới khu vực là vi hiến và có động cơ chính trị. Thống đốc California yêu cầu Tổng thống Trump rút lại lệnh và trả lại quyền kiểm soát lực lượng quân sự cho bang này. Quan chức này cũng gọi lời đe dọa của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ là “hồ đồ” và có thể gây hậu quả nghiêm trọng.

Có chung quan điểm, Thị trưởng Los Angeles Karen Bass cũng chỉ trích biện pháp can thiệp của chính quyền liên bang.

Người dân Los Angeles bày tỏ sự tức giận và sợ hãi trước việc Tổng thống Donald Trump triển khai Vệ binh Quốc gia để dập tắt các cuộc biểu tình.

Trong khi đó, ông Hunter Dunn, người phát ngôn của phong trào 50501- nhóm đang tổ chức các cuộc biểu tình phản đối chiến dịch truy quét người nhập cư của chính quyền Trump cho biết, làn sóng biểu tình hiện nay sẽ không sớm dừng lại mà thậm chí còn có thể lan rộng hơn nữa, đặc biệt nếu Nhà Trắng tiếp tục sử dụng lực lượng trấn áp tại những khu vực có đông người nhập cư. Ông Hunter Dunn cáo buộc Tổng thống Trump đang cố tình khơi mào căng thẳng tại các bang có quan điểm chính trị đối lập, và biến chính sách nhập cư thành công cụ đối đầu nội bộ.

Theo hãng tin CNN, chính quyền liên bang đang chuẩn bị hủy bỏ một khoản tài trợ lớn dành cho bang California. Hồi tháng 5, Tổng thống Trump đã đe dọa cắt giảm tài trợ liên bang đối với California sau khi một vận động viên chuyển giới tham gia một sự kiện thể thao tại tiểu bang này. Trước đó, chính quyền Trump cũng đã cắt giảm 126,4 triệu USD cho các dự án phòng chống lũ lụt ở California. Thậm chí, ngay từ trước khi nhậm chức, ông Trump đã nhiều lần chỉ trích cách bang này xử lý các đợt cháy rừng nghiêm trọng xảy ra đầu năm. Mối quan hệ giữa Tổng thống Trump và Thống đốc California Gavin Newsom vốn đã căng thẳng và bất hòa công khai trong nhiều năm qua.

Ông Trump có lạm quyền khi triển khai Vệ binh Quốc gia?

Trong bối cảnh các cuộc biểu tình tại Los Angeles diễn biến ngày càng căng thẳng, việc Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ra lệnh điều động 2.000 binh sĩ Vệ binh Quốc gia tới thành phố này nhằm thiết lập trật tự đang gây nhiều tranh cãi trong dư luận và chia rẽ trên chính trường Mỹ. Một số quan điểm cho rằng đây là hành động cần thiết để đảm bảo an ninh, trong khi nhiều ý kiến lại lập luận rằng tổng thống đã lạm quyền. Vậy Tổng thống Trump thực sự có quyền triển khai lực lượng quân sự mà không cần sự đồng thuận của thống đốc tiểu bang hay không?

Lực lượng Vệ binh Quốc gia là lực lượng quân sự bán thời gian, hoạt động cả ở cấp tiểu bang lẫn liên bang, tùy theo tình huống. Theo luật pháp hiện hành, thẩm quyền chính để điều động Vệ binh Quốc gia thuộc về thống đốc các bang. Họ có thể sử dụng lực lượng này để ứng phó với các tình huống khẩn cấp như thiên tai, đại dịch hoặc tình trạng bất ổn xã hội khi cảnh sát địa phương không thể kiểm soát được. Đây là cách thức phổ biến nhất và đảm bảo quyền tự chủ của các tiểu bang trong việc quản lý an ninh nội địa.

Tuy nhiên, trong những trường hợp đặc biệt như chiến tranh, khẩn cấp quốc gia hoặc các cuộc nổi loạn lớn, chính quyền liên bang có thể “liên bang hóa” lực lượng Vệ binh Quốc gia, tức là đặt họ dưới quyền chỉ huy trực tiếp của tổng thống. Cơ chế pháp lý thường được tổng thống sử dụng trong trường hợp này là Đạo luật Chống Nổi loạn, cho phép ông chủ Nhà Trắng điều động quân đội để dập tắt các cuộc bạo loạn hoặc bất ổn nghiêm trọng ảnh hưởng đến an ninh đất nước.

Điểm đáng lưu ý trong trường hợp của ông Trump là dù đã ra lệnh huy động Lực lượng Vệ binh Quốc gia tới Los Angeles, nhưng ông không viện dẫn Đạo luật Chống Nổi loạn mà chỉ dựa vào một điều khoản trong Bộ luật về Lực lượng vũ trang Mỹ. Điều khoản này cho phép đưa Vệ binh Quốc gia vào quyền chỉ huy liên bang khi có “cuộc nổi loạn hoặc nguy cơ nổi loạn” chống lại chính quyền Mỹ. Tuy nhiên, luật cũng quy định rằng các lệnh như vậy phải được ban hành thông qua thống đốc của tiểu bang, dẫn tới tranh cãi về tính hợp pháp trong quyết định của Tổng thống Trump.

Luật sư Robert Patillo, chuyên gia về dân sự và nhân quyền, nhận định mệnh lệnh của Tổng thống Trump rất có thể sẽ bị thách thức về mặt pháp lý.

Đây không phải lần đầu tiên ông Trump sử dụng hoặc đe dọa sử dụng quyền điều động lực lượng Vệ binh Quốc gia. Năm 2020, sau cái chết của người Mỹ gốc Phi George Floyd, ông Trump từng đe dọa sẽ viện dẫn Đạo luật Chống Nổi loạn để đối phó với các cuộc biểu tình toàn quốc. Tuy nhiên, Bộ trưởng Quốc phòng khi đó là Mark Esper đã công khai phản đối, cho rằng việc triển khai quân đội thường trực vì mục đích thực thi pháp luật nên là "biện pháp cuối cùng trong những tình huống cấp bách và nghiêm trọng nhất". Cuối cùng, ông Trump không viện dẫn đạo luật này mà yêu cầu các thống đốc tự triển khai Vệ binh Quốc gia.

Trong chiến dịch vận động tranh cử năm 2023, ông Trump đã tuyên bố rõ ràng rằng nếu tái đắc cử, ông sẽ không chờ sự đồng ý của các thống đốc để gửi quân, cho thấy sự thay đổi trong cách tiếp cận quyền lực hành pháp.

Theo các chuyên gia, đây là lần đầu tiên kể từ năm 1965 Vệ binh Quốc gia được triển khai đến một tiểu bang mà không có yêu cầu chính thức từ thống đốc. Trong cuộc bạo loạn Rodney King năm 1992 tại Los Angeles, Tổng thống Mỹ khi đó là George Bush đã gửi quân theo đề nghị từ Thống đốc Pete Wilson, thể hiện đúng quy trình pháp lý cần thiết.

Chuyện gì sẽ xảy ra tiếp theo?

Sau khi Los Angeles rơi vào hỗn loạn vì biểu tình và Tổng thống Trump ra lệnh điều động Vệ binh Quốc gia, bất chấp sự phản đối từ Thống đốc Gavin Newsom, câu hỏi đặt ra không chỉ là ai đúng ai sai, mà là nước Mỹ sẽ đi về đâu từ điểm căng thẳng này. Khi tranh cãi pháp lý vẫn chưa ngã ngũ, mệnh lệnh của tổng thống đã bắt đầu được thực thi. Trong bối cảnh Đảng Cộng hòa của Tổng thống Trump kiểm soát cả Thượng viện lẫn Hạ viện, mọi sự chú ý giờ đây đổ dồn về chuỗi phản ứng chính trị, pháp lý và xã hội có thể sẽ xảy ra tiếp theo?

Bang California gần như chắc chắn sẽ đệ đơn kiện chính quyền liên bang, viện dẫn điều khoản hiến pháp bảo vệ quyền kiểm soát lực lượng an ninh nội địa của các bang. Tổng Chưởng lý bang California Rob Bonta đã bóng gió về khả năng kiện lên Tòa án Tối cao Mỹ nếu “Tổng thống tiếp tục sử dụng quân đội như một công cụ chính trị”. Trong khi đó, Thống đốc California cho biết ông sẽ kiện chính quyền Trump về quyết định triển khai Vệ binh Quốc gia mà không tham khảo trước ý kiến của ông.

Tòa án Tối cao, vốn có đa số thẩm phán do Đảng Cộng hòa bổ nhiệm, sẽ đóng vai trò quyết định trong việc xác định ranh giới quyền lực giữa chính quyền liên bang và tiểu bang. Tình huống này có thể trở thành án lệ hiến định, ảnh hưởng sâu rộng đến cách các Tổng thống Mỹ tương lai xử lý bất ổn nội địa.

Dù Quốc hội Mỹ hiện do Đảng Cộng hòa kiểm soát và nhìn chung ủng hộ Tổng thống Trump, nhưng không phải mọi nghị sĩ đều cảm thấy thoải mái với việc điều quân vào một bang mà không có sự đồng thuận từ địa phương. Một số nhân vật ôn hòa trong Đảng Cộng hòa như Thượng nghị sĩ Lisa Murkowski hay Mitt Romney từng bày tỏ quan ngại về các biện pháp quân sự trong nội địa.

Tuy chưa có dấu hiệu về một nỗ lực lập pháp nhằm giới hạn thẩm quyền của tổng thống, nhưng sức ép từ dư luận, đặc biệt là nếu xảy ra đụng độ gây thương vong giữa người biểu tình và binh sĩ, có thể buộc Quốc hội tổ chức điều trần giám sát. Khi đó, mối quan hệ giữa Quốc hội và tổng thống sẽ bị thử thách.

Tại Los Angeles và nhiều thành phố lớn khác, các tổ chức xã hội dân sự đã lên tiếng kêu gọi tổ chức biểu tình quy mô lớn phản đối sự “can thiệp bằng vũ lực”. Phong trào này có khả năng lan rộng, trở thành một dạng phản kháng dân sự mới, nhất là khi hình ảnh quân đội xuất hiện trên đường phố khiến không ít người liên tưởng đến các thời kỳ đàn áp biểu tình trong lịch sử Mỹ. Nếu tình trạng này tiếp diễn, chính quyền liên bang có thể đối mặt với khủng hoảng niềm tin trong một bộ phận dân chúng, đặc biệt là nhóm cử tri độc lập và các nhóm thiểu số.

Dù tổng thống đang nắm quyền ở Nhà Trắng, nhưng cuộc bầu cử giữa kỳ năm 2026 sắp tới vẫn là phép thử quan trọng với Đảng Cộng hòa. Nếu mất lòng tin từ những nhóm cử tri then chốt, Đảng Dân chủ có thể giành lại Thượng viện hoặc thu hẹp thế đa số của Đảng Cộng hòa tại Hạ viện, qua đó định hình lại cán cân quyền lực ở Washington trong hai năm cuối nhiệm kỳ tổng thống.

Ngược lại, nếu tình hình tại Los Angeles nhanh chóng được kiểm soát mà không có thương vong, và người dân cảm thấy "an ninh được lập lại", thì đây có thể trở thành lá bài chính trị có lợi cho ông Trump, củng cố hình ảnh một vị tổng thống “hành động mạnh mẽ để khôi phục trật tự”.

Diễn biến tiếp theo sau quyết định điều Vệ binh Quốc gia của Tổng thống Mỹ Donald Trump sẽ không chỉ dừng lại ở khuôn khổ một cuộc biểu tình, mà có thể tái định hình cách nước Mỹ hiểu về quyền lực tổng thống, vai trò của các bang, và giới hạn của can thiệp quân sự nội địa. Trong lúc chờ đợi phản ứng từ các bên, nước Mỹ một lần nữa đứng trước bài kiểm tra về nền tảng dân chủ và sự cân bằng quyền lực trong hệ thống liên bang.