Tôi và chúng ta
Con chữ lấm lem đứng dậy từ đời thật
Hoàng Việt: Cái kế hoạch sản xuất ấy ở đâu ra?
Nguyễn Chính: Có lẽ… dựa vào kế hoạch ở cấp trên cao hơn, dĩ nhiên!
Hoàng Việt: Nhưng trên dựa vào đâu mà ra cái kế hoạch đó?
Nguyễn Chính: Thì chắc là chỉ đạo của cấp trên hơn nữa
Hoàng Việt: Cấp trên lại dựa vào cấp trên cao hơn nữa, nghĩa là các kế hoạch được đề ra một cách rất ngược đời. Đáng lẽ phải do cơ sở đưa lên, dựa trên khả năng cơ sở và yêu cầu của thị trường… Các đồng chí, từ nay chúng ta sẽ chủ động đặt ra kế hoạch của chính chúng ta.
Những câu thoại trong kịch của Lưu Quang Vũ thường vẫn vậy: thẳng thắn, táo bạo nhưng lấp lánh nhân văn. Ông đặt bút sáng tác cách đây hơn 40 năm nhưng đến nay vẫn còn nóng hổi với mạch đời, vẫn phập phồng đầy tính hiện thực và để lại nhiều day dứt.
Năm 1985, lần đầu tiên “Tôi và chúng ta” được Nhà hát Kịch Hà Nội dàn dựng và ra mắt công chúng. Vở kịch phản ánh về cuộc đấu tranh gay gắt để thay đổi phương thức tổ chức, lề lối sản xuất ở xí nghiệp Thắng Lợi. Đó là những câu chuyện đầy va đập và giằng xé giữa hai lực lượng bảo thủ và đổi mới. Phe bảo thủ - đại diện nhân vật Nguyễn Chính (Phó Giám đốc); phe đổi mới - đại diện là Hoàng Việt (Giám đốc Xí nghiệp)…
Kịch của Vũ bắt đầu xuất hiện cơ chế hình thành "lợi ích nhóm" - khái niệm được nhắc nhiều hiện nay được khái quát bằng cặp phạm trù "Tôi và chúng ta". Từ vai diễn, ông khắc hoạ rõ nét về những kẻ bề ngoài vì tập thể, vì việc chung, vì chúng ta nhưng bên trong lại mưu cầu lợi riêng thấp hèn.
"Tôi và chúng ta" khẳng định việc không thể có thứ chủ nghĩa tập thể chung chung, không thể giữ mãi các nguyên tắc, phương pháp cũ trước sự biến chuyển sinh động của cuộc sống. Cái "chúng ta" được hình thành từ nhiều cái "tôi" trong xã hội. Vì vậy cần quan tâm, chăm sóc quyền lợi, hạnh phúc của từng cá nhân, từng con người. Đây là một quá trình đấu tranh gay gắt nên cần có những con người trí tuệ, bản lĩnh, dám nghĩ và dám làm.
Vở diễn đoạt Huy chương vàng tại Hội diễn Sân khấu năm 1985 và trở thành "hiện tượng sân khấu" những năm 80 của thế kỷ trước. Trong suốt nhiều tháng liền, rạp Hồng Hà, rạp Công Nhân ở Hà Nội luôn sáng đèn với mỗi ngày 2-3 buổi diễn. Rồi tiếp đến là các rạp ở Đà Nẵng, Hải Phòng và cả TP. HCM. Những đêm diễn khi đó đã lấy được nhiều nước mắt của khán giả, đã chạm được cái “gai gai người” khi sân khấu của Vũ phơi bày được những mảng miếng của hiện thực đời sống.
Kịch của Lưu Quang Vũ ấm nóng tính thời cuộc, sột soạt giá trị triết học nhân sinh và giằng xé nội tâm của mỗi người. Những câu thoại của Vũ khôn nguôi ám ảnh người xem cho đến tận ngày nay…
Ngày ấy, cố NSND Hoàng Dũng mới 20 tuổi đã được cố NSƯT Hoàng Quân Tạo giao cho vai Phó Giám đốc Nguyễn Chính. Hoàng Dũng kể lại khi đó khá "áp lực khi vào vai phản diện". Tuy nhiên, vai Nguyễn Chính khá hay bởi nhân vật này có sự chuyển biến tâm lý rõ rệt. Từ một kẻ bảo thủ, mưu mô đến cùng cực, luôn gây khó khăn cho nhiều đời giám đốc và đặc biệt là cho Hoàng Việt. Nhưng cuối cùng, Nguyễn Chính phải cúi đầu nhận tội là tác giả cái thai của Ngà ở cuối vở kịch. Cái cúi đầu thể hiện sự chùn bước trong cuộc đấu tranh giữa phe bảo thủ và phe đổi mới”.
NSND Hoàng Cúc nhớ như in: "Tôi nhớ có ngày diễn đến ba suất nhưng mọi người vẫn khóc, tôi cũng khóc. Sự thổn thức đó như một bản anh hùng ca chứ không mang tính bi lụy". "Hồi đó, tinh thần khủng khiếp như thế, vì khi chúng tôi đã làm được điều gì để mang đến cho khán giả và được khán giả công nhận thì không còn gì hạnh phúc hơn", NSND Tiến Đạt - vai “quản đốc Trương” trong vở diễn năm 1985 xúc động.
Lúc còn sống, Lưu Quang Vũ từng bộc bạch rằng sáng tác của ông đơn thuần chỉ là “những con chữ lấm lem đứng dậy từ đời thật”. Gọi là "con chữ lấm lem" nhưng đấy lại là những con chữ đầy nhào nặn, đầy tươi mới với những cuộc đối thoại quyết liệt với thời cuộc, với khán giả đương thời. Xem kịch của Vũ, người ta cảm nhận được hơi thở cuộc sống; thấu được cái triết lý sâu sắc và cả những dự báo xã hội của một nhà biên kịch tài ba – Lưu Quang Vũ.
Nhà viết kịch, Nhà thơ Lưu Quang Vũ đã sáng tác 53 vở kịch ngắn, dài; hàng trăm bài thơ, truyện ngắn, bài viết về sân khấu.
Ông đã làm dậy sóng làng sân khấu kịch nói bằng hàng loạt tác phẩm như: Nàng Sita; Hẹn ngày trở lại; Nếu anh không đốt lửa; Hồn Trương Ba, da hàng thịt; Lời thề thứ 9; Khoảnh khắc và vô tận; Bệnh sĩ; Tôi và chúng ta; Người tốt nhà số 5; Chiếc ô công lý; Ông không phải là bố tôi; Điều không thể mất; Lời nói dối cuối cùng…
Mạch nguồn chủ đạo trong kịch Lưu Quang Vũ là cảm hứng về con người, cái đẹp, cái tôi hòa tan trong cái ta. Ở đó tính thời sự được kết hợp với những vấn đề muôn thuở của nhân loại. Tác giả cảnh báo thói làm việc quan liêu, vô cảm của một số kẻ lợi dụng chức quyền trong vở “2000 ngày oan trái”; nhìn nhận về sử dụng hiền tài cho đất nước trong vở “Ngọc Hân công chúa”; đó còn là thói đùn đẩy trách nhiệm, lãnh cảm của những người được gọi là “công bộc của dân” trong “Lời thề thứ 9”; những vấn đề trong mối quan hệ gia đình, sự xuống cấp đạo đức khi đồng tiền lên ngôi trong vở “Ông không phải là bố tôi”...
“Ngọn lửa” thắp sáng sân khấu nước nhà
Đó là đánh giá của NSND Lê Tiến Thọ, Chủ tịch Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam về nhà viết kịch Lưu Quang Vũ. Trong những năm tháng ngắn ngủi của đời mình, Lưu Quang Vũ đã lao động miệt mài, thắp lên “ngọn lửa” sáng tạo để lại nhiều yêu mến cho công chúng. “Kịch của Lưu Quang Vũ luôn được khán giả quan tâm vì ông đã giải tỏa được những bi kịch với niềm tin và lòng nhân ái. Ở kịch Lưu Quang Vũ, ông luôn đặt mối quan hệ cá nhân trong mối quan hệ xã hội để đẩy lên tầm tư tưởng. Vì vậy, nhiều tác phẩm của ông đã vươn tới tính thời đại”, NSND Lê Tiến Thọ khẳng định.
Xem kịch của Lưu Quang Vũ khán giả không khỏi bâng khuâng, háo hức và chờ mong giây phút được khóc, cười cùng nhân vật. NSND Doãn Châu cho rằng, Lưu Quang Vũ như “hiệp sĩ” dấn thân vào một cuộc chiến giữa cái cũ và cái mới với một tấm lòng khát khao cháy bỏng để dùng ngòi bút của mình góp phần vào sự đổi thay của đất nước. Kịch bản của ông luôn có sự tìm tòi cả về nội dung, hình thức, cấu trúc… để làm sao vở diễn đến được với công chúng và diễn tả tốt nhất những gì mình muốn nói, cần nói. Từ đó cũng đặt ra thách thức cho đội ngũ những đạo diễn mỗi khi cầm trên tay kịch bản của Lưu Quang Vũ.
Là người làm việc cùng Lưu Quang Vũ, NSND Doãn Châu chia sẻ tại Hội thảo “Nhà viết kịch Lưu Quang Vũ với sân khấu đương đại” do Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam tổ chức: “Gần như Vũ không có lúc nào nghỉ ngơi. Ông luôn đắm chìm vào thế giới của các câu chuyện kịch cùng những nhân vật kịch lúc nào cũng thôi thúc ông làm việc. Vũ không ngừng quan sát các nhân vật ngoài đời để đưa vào trong kịch bản của ông, đó phải là những hình mẫu thật sinh động và điển hình trong đời sống xã hội”.
Nhà viết kịch Lưu Quang Vũ luôn quan niệm chỉ gắn bó với cuộc sống, sống hết mình mới tránh khỏi sự khô cạn tài năng và tâm hồn. Hướng về cuộc sống, về nhân dân, đó là hạnh phúc, trách nhiệm cao cả của người cầm bút và là tâm niệm mà sinh thời nhà viết kịch tài năng này luôn hướng đến.
Nhà nghiên cứu văn học PGS, TS Lưu Khánh Thơ, em gái nhà viết kịch Lưu Quang Vũ bộc bạch: "anh trai đã tìm ra lối đi ngắn nhất để đến với công chúng là viết kịch. Mỗi vở kịch là một mặt cắt của hiện thực, ở đó hiện lên những số phận, những cảnh đời khác nhau, có niềm vui, nỗi buồn, khổ đau, hạnh phúc. Ngòi bút của tác giả khi đau đớn xót xa, lúc thâm trầm, sâu lắng, khi mạnh mẽ, đanh thép, lúc lại nghiệt ngã, chua cay hoặc cao giọng, phê phán. Lưu Quang Vũ gửi gắm trong đó những tâm tư, tình cảm, khát vọng, trăn trở về tình yêu, hạnh phúc, suy tư về lẽ sống và cả những dự cảm về sự sống, cái chết".
Nhà thơ, Nhà viết kịch Lưu Quang Vũ được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học nghệ thuật năm 2000.
Vở kịch nói nổi tiếng của Lưu Quang Vũ "Tôi và chúng ta" đang được Nhà hát kịch Hà Nội phục dựng và công diễn vào đầu tháng 6 năm 2025. Sau hơn 40 năm, tác phẩm sẽ lại 'sáng đèn' sân khấu ở Hà Nội trong một diện mạo mới và sâu sắc hơn.
Qua 9 cảnh được dàn dựng công phu, tác phẩm kinh điển của Vũ hứa hẹn sẽ tiếp tục lột tả chân thực nhất về 'cuộc đấu tranh giữa cái mới và cái cũ, giữa đổi mới và bảo thủ. Cái mới có thể tạm thời thất bại nhưng cuối cùng, cái mới nhất định thắng'.
Lần trở lại này, vở kịch được dàn dựng bởi NSND Trung Hiếu – Giám đốc Nhà hát Kịch Hà Nội cùng sự tham gia của các diễn viên như NSƯT Đức Quang, NSƯT Thiện Tùng, Linh Huệ, Ngọc Quỳnh; các nghệ sĩ: Thùy Anh, Diễm Hương, Tiến Lộc, Thanh Hương…
NSND Trung Hiếu, Giám đốc Nhà hát Kịch Hà Nội tiết lộ: "Tôi và chúng ta là một trong những vở diễn lừng lẫy từ những năm 1985 của Nhà hát kịch Hà Nội mà đến ngày hôm nay, hơi thở cuộc sống, những giá trị đương đại, những vấn đề nóng bỏng của ngày ấy vẫn còn nguyên giá trị. Đấy là một điều tuyệt vời nhất tạo cảm hứng cho chúng tôi dàn dựng lại vở kịch này".
NSƯT Thiện Tùng hào hứng cho biết: "Chúng tôi cố gắng nhất có thể để mang đến cho người xem một cảm xúc mới, hình ảnh về thời kỳ đã qua nhưng đến nay vẫn vô cùng hấp dẫn".
Gần 4 thập kỷ trước, đất nước bước vào công cuộc Đổi mới, chuyển từ chế độ bao cấp sang cơ chế thị trường. Ngày nay, đứng trước yêu cầu của thời đại, theo quan điểm của Tổng bí thư Tô Lâm, Việt Nam tiếp tục tiến hành một cuộc cách mạng mới, mạnh mẽ hơn trong tư duy, nhận thức và cách làm của toàn Đảng, toàn dân hướng tới mục tiêu lớn hơn: Xây dựng đất nước cường thịnh trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
Trước bối cảnh đó, báo chí, văn học nghệ thuật trong đó có sân khấu đóng vai trò quan trọng. Nhiều tác phẩm sân khấu như kịch nói, chèo, cải lương...trải qua nhiều đổi thay nhưng vẫn giữ nguyên hơi thở đương đại khi đặt vào trong bối cảnh đất nước chuyển động, sẵn sàng tư duy và tâm thế để bước vào kỷ nguyên mới, vận hội mới.
Thực hiện chỉ đạo, định hướng của Ban Tuyên giáo và Dân vận thành ủy Hà Nội Đài phát thanh và Truyền hình Hà Nội phối hợp với các đơn vị nghệ thuật Trung ương và Thành phố triển khai chương trình “Sân khấu truyền hình” với những tác phẩm đặc sắc thuộc các loại hình kịch nói, chèo, tuồng, cải lương… phát sóng định kỳ hàng tháng trên các nền tảng của Đài Hà Nội.
Chương trình sẽ mở ra một không gian mới để khán giả có thể tiếp cận và thưởng thức nghệ thuật, góp phần giữ gìn và phát triển bản sắc văn hóa dân tộc
'Tôi và chúng ta' được truyền hình trực tiếp trên Kênh H2 và trên các nền tảng số của Đài Hà Nội từ 20h ngày 1/6/2025.
Biên tập: Lê Bình
Ảnh: Văn Tuyến
Thiết kế: Thanh Nga
Những mẫu vật quý giá ở các bảo tàng luôn để lại những ấn tượng sâu sắc, nuôi dưỡng tình yêu lịch sử trong lòng mỗi người con Thủ đô.
Đêm diễn thời trang “Di sản Hà Nội” với 8 bộ sưu tập áo dài đã góp phần lan tỏa hình ảnh, vẻ đẹp của Thủ đô Hà Nội đến bạn bè quốc tế.
Hà Nội - thành phố của những kiến tạo văn hóa, kiến trúc, ký ức không gian đô thị chất chồng, hiện diện trên từng góc phố, từng mái nhà.
Chương trình “Sân khấu truyền hình” của Đài Hà Nội đã ra mắt vào tối nay 1/6 với vở diễn đầu tiên “Tôi và chúng ta” do Nhà hát Kịch Hà Nội thực hiện.
Lễ hội Việt Nam 2025 được khai mạc tại Công viên Yoyogi (Tokyo, Nhật Bản) vào ngày 31/5.
Sự kiện “Nối mạch di sản cộng đồng” được kỳ vọng mở ra những cuộc đối thoại sâu sắc và chất lượng, kèm theo các cam kết bảo vệ, phát triển và thích ứng lâu dài các giá trị di sản văn hóa trong đời sống đương đại.
0